پزشک شهر - هورمون پرولاکتین (PRL) توسط غده هیپوفیز، غدهای کوچک در قاعده مغز، تولید میشود. این هورمون نقش اصلی را در تحریک تولید شیر پس از زایمان در زنان ایفا میکند. علاوه بر این، پرولاکتین در عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم، و تولید هورمونهای جنسی نیز نقش دارد. آزمایش پرولاکتین سطح این هورمون را در خون اندازه گیری میکند و میتواند به تشخیص طیف وسیعی از مشکلات پزشکی کمک کند.
مجله سلامت پزشک شهر با ارائه مطالب، به شما در انتخاب بهترین راهکار برای سلامتی خود کمک میکند. اما فراموش نکنید که این اطلاعات صرفا جهت آگاهی است و جایگزین نظر پزشک معالج شما نیست. برای تشخیص و جراحی باید به پزشک مراجعه کنید.
آزمایش پرولاکتین چیست؟
آزمایش پرولاکتین به منظور اندازهگیری سطح هورمون پرولاکتین (PRL) در خون انجام میشود. این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشح میشود و نقش مهمی در متابولیسم بدن و تنظیم هورمونهای جنسی از جمله استروژن و پروژسترون دارد.
در دوران بارداری و پس از زایمان، سطح پرولاکتین به طور طبیعی افزایش مییابد تا مادر بتواند شیر تولید کند. اما در شرایطی مانند عدم بارداری یا در مردان، سطح پرولاکتین بالا ممکن است بدون دلیل واضحی مشاهده شود.
این آزمایش به پزشکان متخصص غدد و متابولیسم در شیراز کمک میکند تا مشکلات مختلفی را شناسایی کنند، از جمله اختلالات هورمونی، ناباروری، مشکلات قاعدگی، و بیماریهای غده هیپوفیز.
نقش پرولاکتین در بدن چیست؟
پرولاکتین (PRL) هورمونی است که توسط غده هیپوفیز، غده کوچکی در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس ترشح میشود. این هورمون نقش حیاتی در عملکردهای مختلف بدن ایفا میکند. مهمترین نقش پرولاکتین در زنان باردار و شیرده است، جایی که سطح این هورمون به طور طبیعی افزایش مییابد تا شرایط لازم برای تولید شیر و رشد بافتهای پستان فراهم شود.
علاوه بر تأثیر مستقیم بر تولید شیر، پرولاکتین در فرآیندهای دیگری همچون تنظیم چرخه قاعدگی، تنظیم سیستم ایمنی و فرآیندهای متابولیکی نیز دخیل است. در مردان و زنان غیر باردار و غیرشیرده، سطح پرولاکتین معمولاً پایین است.
این هورمون بهطور کلی به رشد و تکامل بافتهای پستانی کمک میکند و در مراحل مختلف تولید مثل، از جمله بارداری و شیردهی، نقش مهمی ایفا میکند. همچنین، پرولاکتین میتواند تأثیراتی بر روی سایر فرآیندهای فیزیولوژیکی، مانند ترشح سایر هورمونها و عملکرد تخمدانها یا بیضهها، داشته باشد.
چه مقدار پرولاکتین خطرناک است؟
سطوح بالای پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی) میتواند نشانهای از مشکلات مختلفی مانند تومور هیپوفیز (پروکتینوما)، مصرف داروهای خاص، اختلالات هورمونی، استرس یا مشکلات کلیوی و کبدی باشد. سطح نرمال پرولاکتین برای زنان غیر باردار معمولاً ۵–۲۵ نانوگرم در میلیلیتر و برای مردان ۵–۱۵ ng/mL است. سطوح بالای ۲۵ ng/mL میتواند به مشکلاتی مانند قطع قاعدگی، ناباروری، ترشح شیر از سینه، اختلالات جنسی و کاهش چگالی استخوان منجر شود. در سطوح بالای ۱۰۰ ng/mL، نیاز به درمان فوری است که معمولاً شامل داروهای آگونیست دوپامین میشود. درمان بستگی به علت زمینهای دارد.
نقش پرولاکتین در تخمک گذاری
هورمون پرولاکتین (PRL) تأثیرات قابل توجهی بر فرآیند تخمکگذاری دارد و با مکانیسمهای مختلف بر عملکرد دستگاه تولید مثل زنان اثر میگذارد. این اثرات میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- افزایش تولید پروژسترون: پرولاکتین با افزایش تعداد گیرندههای LH (هورمون لوتئینهکننده) روی جسم زرد در تخمدان، باعث تولید پروژسترون میشود. پروژسترون هورمونی است که برای حفظ بارداری ضروری است و در مراحل مختلف چرخه قاعدگی نقش حیاتی دارد.
- مهار ترشح هورمونها در اواسط سیکل: پرولاکتین میتواند ترشح برخی از هورمونها مانند LH و FSH را در اواسط سیکل قاعدگی مهار کند. این کاهش سطح LH میتواند تخمکگذاری را متوقف کرده یا کاهش دهد، بهویژه در زنانی که سطح پرولاکتین آنها بالاست.
- مهار ترشح GnRH: پرولاکتین با مهار ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس، تولید هورمونهای گنادوتروپین مانند FSH و LH را کاهش میدهد. این کاهش در سطح این هورمونها باعث کاهش تولید استروژن و پروژسترون میشود که میتواند منجر به اختلالات در تخمکگذاری و حتی هایپوگونادیسم (hypogonadism) شود.
- افزایش تولید آندروژنهای آدرنال: پرولاکتین همچنین تولید آندروژنهای آدرنال (هورمونهای جنسی مردانه) را تحریک میکند. این موضوع میتواند باعث ایجاد علائم مانند افزایش وزن، عدم تخمکگذاری، و پرمویی (هیرسوتیسم) در زنان شود.
در نتیجه، افزایش غیرطبیعی سطح پرولاکتین میتواند به مشکلاتی در تخمکگذاری، تنظیم چرخه قاعدگی و باروری منجر شود. این مشکل معمولاً نیاز به درمانهای پزشکی دارد که ممکن است شامل استفاده از داروهایی برای کاهش سطح پرولاکتین باشد.
وظایف Prolactin چیست؟
هورمون پرولاکتین (PRL) نقشهای متعددی در بدن دارد، اما دو وظیفه اصلی آن عبارتند از:
1. انجام فرآیند شیردهی:
پرولاکتین در فرآیند شیردهی نقش حیاتی ایفا میکند. این هورمون با تحریک غدد پستانی به رشد و تولید شیر مادر کمک میکند. به طور خاص، پرولاکتین باعث رشد آلوئولهای پستانی میشود، که بخشهایی از پستان هستند که شیر تولید میکنند. این هورمون سلولهای آلوئول پستان را تحریک میکند تا اجزای مختلف شیر را تولید کنند که شامل:
- لیپیدها: تأمینکننده انرژی نوزاد که شامل اسیدهای چرب ضروری و کلسترول میشود.
- لاکتوز: قند موجود در شیر.
- کازئین: پروتئین موجود در شیر که به رشد نوزاد کمک میکند.
پس از زایمان، سطح پروژسترون در خون کاهش مییابد که این تغییر باعث افزایش گیرندههای پرولاکتین در سلولهای آلوئول پستان میشود. این افزایش گیرندهها به پرولاکتین این امکان را میدهد که تأثیر بیشتری در ترشح شیر از نوک پستان داشته باشد. فرآیند ترشح شیر از پستان مادر به نام شیردهی شناخته میشود.
2. تنظیم تولید شیر بر اساس تغذیه نوزاد:
سطح پرولاکتین در دوران شیردهی به تغذیه نوزاد وابسته است. وقتی نوزاد گرسنه است، مکیدن پستان مادر باعث ترشح پرولاکتین و در نتیجه تولید شیر میشود. تا زمانی که نوزاد به مکیدن ادامه دهد، سطح پرولاکتین بالا میماند و شیر تولید میشود. هنگامی که نوزاد سیر میشود و مکیدن را متوقف میکند، سطح پرولاکتین کاهش مییابد و تولید شیر کاهش میکند.
خشک شدن شیر مادر (افزایش پرولاکتین در نبود شیردهی):
اگر مادر بیش از یک تا دو هفته به کودک خود شیر ندهد، سطح پرولاکتین کاهش مییابد و به حالت طبیعی زنان غیر باردار میرسد. این وضعیت به اصطلاح "خشک شدن شیر" نامیده میشود.
پرولاکتین در کنار تأثیرات دیگر بر فرآیند شیردهی، نقشهای متعددی در تنظیم تولید مثل و سایر فرآیندهای بدن دارد.
پرولاکتین در آزمایش خون چیست؟
پرولاکتین یک هورمون است که توسط غده هیپوفیز در مغز تولید میشود و تنظیم سطح آن توسط هورمونهایی مانند دوپامین انجام میگیرد. در دوران بارداری، میزان پرولاکتین به طور قابل توجهی افزایش مییابد که این امر منجر به ترشح شیر از پستانها میشود. در زنان، سطح نرمال پرولاکتین به حفظ چرخه قاعدگی منظم کمک میکند، در حالی که در مردان نیز این هورمون تأثیر زیادی بر تولید اسپرم دارد. پرولاکتین از ۱۹۸ اسید آمینه تشکیل شده و به سه حالت مختلف ترشح میشود:
- فرم مونومریک: که به آن فرم آزاد یا فعال پرولاکتین گفته میشود.
- فرم دایمریک: این فرم بزرگتر و غیر فعال است.
- فرم نوترال: این فرم به عنوان فرم بسیار بزرگ و غیرفعال شناخته میشود.
چرا آزمایش پرولاکتین خون تجویز میشود؟
آزمایش پرولاکتین خون به دلایل مختلفی تجویز میشود، از جمله:
- بررسی عود تومور هیپوفیز: برای نظارت دورهای بر وضعیت تومورهای هیپوفیز و احتمال عود آنها.
- پیگیری کاهش تستوسترون در مردان: در مردانی که کاهش سطح تستوسترون دارند، این آزمایش برای ارزیابی سطح پرولاکتین و ارتباط آن با وضعیت هورمونی انجام میشود.
- بررسی ماکروپرولاکتینمی (Macroprolactinemia): برای شناسایی سطح غیرطبیعی و بالای پرولاکتین در خون که ممکن است به مشکلات مختلفی منجر شود.
- بررسی علت ناباروری: در زنانی که مشکل ناباروری دارند، آزمایش پرولاکتین به منظور شناسایی اختلالات هورمونی مرتبط با این موضوع انجام میشود.
- شک به بالا بودن پرولاکتین: اگر پزشک به سطح بالای پرولاکتین در بدن مشکوک باشد، این آزمایش برای تأیید یا رد این موضوع تجویز میشود.
شرایط آزمایش پرولاکتین
آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون است که به طور معمول در آزمایشگاه انجام میشود. برای دقت بیشتر در نتایج، لازم است که شرایط خاصی برای آمادگی قبل از آزمایش رعایت شود:
- زمان مناسب برای آزمایش: بهتر است آزمایش پرولاکتین بعد از پایان دوره قاعدگی زنان انجام شود تا نتیجه دقیقتری به دست آید.
- ناشتا بودن: توصیه میشود که حدود 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش، فقط آب مصرف کنید و هیچگونه غذای دیگری نخورید.
- اطلاع دادن به پزشک در صورت مصرف دارو: اگر دارویی مصرف میکنید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا در صورت نیاز، دستورالعملهای خاصی برای تغییر دارو یا زمان انجام آزمایش به شما بدهد.
- پرهیز از تحریک یا فعالیتهای خاص: قبل از آزمایش باید از استرس، هیجان، ورزش سنگین، تحریک سینهها، و پوشیدن لباس تنگ و سوتین خودداری کنید تا نتیجه آزمایش تحت تأثیر قرار نگیرد.
روش انجام تست پرولاکتین
سطح پرولاکتین در بدن به طور طبیعی در طول روز تغییر میکند و شبها افزایش مییابد. در صبح این سطح به بیشترین میزان خود میرسد، بنابراین توصیه میشود آزمایش پرولاکتین حدود 3 ساعت پس از بیدار شدن انجام شود. در آزمایش، یک تکنسین آزمایشات هورمونی در شیراز از رگ بازویی خون میگیرد و نمونه را به آزمایشگاه میفرستد تا بررسیهای لازم انجام شود.
تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین (Prolactin) و تفسیر آزمایش پرولاکتین در زنان
سطح پرولاکتین در خون معمولاً به عنوان شاخصی برای بررسی عملکرد غده هیپوفیز و سایر شرایط پزشکی استفاده میشود. افزایش یا کاهش سطح این هورمون ممکن است نشاندهنده مشکلات زمینهای باشد.
سطح بالای پرولاکتین:
- سطح طبیعی بالا: برای زنان غیر باردار و مردان، سطح پرولاکتین در محدوده 50 تا 100 نانوگرم در میلیلیتر به عنوان سطح نسبی بالا شناخته میشود. این افزایش به دلیل برخی بیماریها معمولاً به 200 نانوگرم در میلیلیتر نمیرسد.
- افزایش شدید: در موارد خاص مانند پرولاکتینوما (تومور غده هیپوفیز)، سطح پرولاکتین میتواند به طور قابل توجهی افزایش یابد و حتی به 50000 نانوگرم در میلیلیتر برسد.
- عوامل موقتی افزایش: گاهی عواملی مانند استرس، هیجان، عدم ناشتا بودن یا تحریک پستان میتوانند سطح پرولاکتین را موقتاً بالا نشان دهند. در این صورت، آزمایش باید تکرار شود.
داروهای مؤثر بر افزایش سطح پرولاکتین: برخی داروها میتوانند باعث افزایش سطح پرولاکتین شوند، از جمله:
- ریسپریدون (Risperidone)
- هالوپریدول (Haloperidol)
- متوکلوپرامید (Metoclopramide)
سطح پایین پرولاکتین:
سطح پایین پرولاکتین نشاندهنده عملکرد نادرست غده هیپوفیز است. با این حال، این کاهش معمولاً مشکلی جدی ایجاد نمیکند و به درمان خاصی نیاز ندارد.
داروهای مؤثر در کاهش سطح پرولاکتین؛ برخی داروها میتوانند باعث کاهش سطح پرولاکتین شوند، از جمله:
- دوپامین (Intropin): برای درمان افراد دچار شوک.
- لوودوپا (Levodopa): برای درمان بیماری پارکینسون.
- مشتقات آلکالوئید ارگوت (Ergot alkaloid derivatives): برای درمان سردردهای میگرنی شدید.
سطح پرولاکتین در آزمایش خون بر باروری تأثیر میگذارد؟
سطح بالای پرولاکتین در خون میتواند تأثیرات منفی بر باروری در زنان و مردان داشته باشد. در زنان، سطح بالا این هورمون میتواند تولید استروژن توسط تخمدانها را کاهش دهد و بهطور غیرمستقیم مانع از آزادسازی تخمکها شود. این تغییرات باعث میشود چرخه قاعدگی دچار اختلال شود و زنان ممکن است با مشکلاتی مانند قاعدگی نامنظم، خشکی واژن و کاهش میل جنسی روبهرو شوند. همچنین، سطح بالای پرولاکتین میتواند سیگنالهای مغزی به غده هیپوفیز را تحت تأثیر قرار داده و ترشح هورمونهای گنادوتروپین را مختل کند که به توقف یا عدم تنظیم درست چرخه قاعدگی منجر میشود.
در مردان نیز سطح بالای پرولاکتین میتواند مشکلاتی ایجاد کند. این افزایش سطح هورمون میتواند تولید تستوسترون توسط بیضهها را متوقف کرده و به اختلالات جنسی مانند کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ منجر شود. بهطور کلی، پرولاکتین بالا در مردان میتواند تأثیرات منفی زیادی بر باروری و عملکرد جنسی داشته باشد.
آزمایش پرولاکتین در مردان
آزمایش پرولاکتین در مردان برای ارزیابی سطح این هورمون در خون و تشخیص مشکلاتی مانند ناباروری، اختلالات جنسی یا تومور هیپوفیز انجام میشود. سطح نرمال پرولاکتین در مردان معمولاً ۵ تا ۱۵ نانوگرم در میلیلیتر است و سطوح بالاتر میتواند نشاندهنده اختلالات هورمونی یا بیماریهای دیگر باشد.
آزمایش پرولاکتین در پریودی
آزمایش پرولاکتین در دوران قاعدگی میتواند برای بررسی مشکلات هورمونی مانند ناباروری، اختلالات قاعدگی یا ترشح غیرطبیعی شیر از سینه انجام شود. سطح پرولاکتین در دوران پریود معمولاً ممکن است کمی تغییر کند، اما بهترین زمان برای انجام آزمایش معمولاً در روزهای غیر از پریودی است، چون سطح پرولاکتین در این دوران میتواند تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار بگیرد.
سؤالات متداول
چرا تست پرولاکتین لازم است؟
این آزمایش میزان هورمون پرولاکتین را در خون اندازهگیری میکند. پزشک با استفاده از نتایج این آزمایش میتواند شرایط سلامتی بیمار، به ویژه مشکلاتی مانند تومور هیپوفیز، را بررسی و تشخیص دهد.
آیا استرس میتواند نتیجه آزمایش پرولاکتین را بالا نشان دهد؟
بله، استرس میتواند تأثیرگذار باشد. هورمونهای استرس با جلوگیری از ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین، موجب افزایش سطح پرولاکتین در خون میشوند.
چه مواد غذایی میزان پرولاکتین خون را در آزمایش زیاد نشان میدهد؟
مواد غذایی مانند رازیانه، شنبلیله و شبدر قرمز میتوانند باعث افزایش سطح پرولاکتین در خون شوند.
جمع بندی
آزمایش پرولاکتین یک ابزار تشخیصی مهم برای بررسی مشکلات مرتبط با هورمون پرولاکتین است. این آزمایش میتواند به تشخیص طیف وسیعی از بیماریها از جمله ناباروری، اختلالات قاعدگی، ترشح شیر از سینه و مشکلات غده هیپوفیز کمک کند. در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشهای لازم ضروری است.
