مردمک، آن دایره سیاه در مرکز عنبیه چشم، نقش حیاتی در تنظیم میزان نور ورودی به چشم و در نتیجه، کیفیت بینایی ما ایفا می‌کند. اندازه مردمک به طور پویا تغییر می‌کند تا با شرایط نوری محیط سازگار شود. اتساع یا گشادی مردمک (Mydriasis) به وضعیتی اطلاق میشود که در آن مردمک چشم بزرگتر از حد معمول میشود. این پدیده می‌تواند به دلایل فیزیولوژیکی طبیعی یا ناشی از عوامل مختلف پزشکی و دارویی رخ دهد. در این مطلب، به بررسی جامع اتساع مردمک، علل گوناگون ایجاد آن و اهمیت توجه به این تغییرات می‌پردازیم.
مجله سلامت پزشک شهر با ارائه مطالب، به شما در انتخاب بهترین راهکار برای سلامتی خود کمک می‌کند. اما فراموش نکنید که این اطلاعات صرفا جهت آگاهی است و جایگزین نظر پزشک معالج شما نیست. برای تشخیص و جراحی باید به پزشک مراجعه کنید.
اتساع یا گشادی مردمک چیست؟
گشاد شدن غیرعادی مردمک چشم که به نام "میدریازیس" شناخته میشود، می‌تواند علامتی از مشکلات جدی در بدن باشد. مردمک چشم به طور طبیعی با تغییر میزان نور محیط، اندازه خود را تنظیم می‌کند؛ به این صورت که در نور کم گشاد و در نور زیاد تنگ میشود. اما وقتی مردمک چشم به طور غیر طبیعی و در شرایط عادی گشاد باقی بماند، ممکن است نشانه‌ای از عوامل مختلفی مانند سکته مغزی، مصرف بیش از حد داروهای مخدر یا سیگار، مسمومیت دارویی یا وجود تومور در مغز یا چشم باشد. در چنین مواقعی، ضروری است که به سرعت به پزشک مراجعه کرده و علائم را مورد بررسی قرار داد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
علل گشاد شدن مردمک چشم چیست؟
چندین عامل می‌توانند سبب تغییر اندازه مردمک چشم شوند. مردمک‌ها مسئول کنترل میزان نور وارد شده به چشم هستند. وقتی چشم‌ها به نور بیشتری نیاز داشته باشند، مردمک‌ها گشادتر می‌شوند و در شرایط کم نور نیز اندازه آنها کوچک‌تر (تنگ شدن مردمک چشم) میشود.
تغییرات در مردمک‌ها می‌تواند بازتابی از احساساتی مانند اضطراب، خوشحالی یا ناراحتی باشد. جالب است بدانید که بر اساس برخی تحقیقات صورت گرفته، اندازه مردمک ممکن است به طور ناخودآگاه نشانه‌ای از جذابیت یک فرد باشد. در برخی موارد خاص، مردمک‌ها به طور دائمی گشاد می‌مانند که این مشکل معمولاً در افرادی که به آنیریدیا مادرزادی مبتلا هستند دیده میشود.
دلایل اصلی گشادی مردمک چشم
چندین عامل مختلف می‌توانند منجر به گشاد شدن مردمک چشم شوند که هرکدام دلایل خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین این عوامل می‌پردازیم:
- آسیب دیدگی چشم: ضربه به چشم، ورود جسم خارجی به آن یا سوختگی ناشی از مواد شیمیایی یا حرارت ممکن است موجب آسیب دیدن چشم و در نتیجه اختلال در عملکرد ماهیچه‌های مسئول تنظیم اندازه مردمک شود. بسته به شدت آسیب، گشاد شدن مردمک می‌تواند موقتی یا دائمی باشد.
- تماس با برخی گیاهان: برخی گیاهان مانند شیپور فرشته، جیمسون وید و خانواده بلادونا قادرند که باعث گشادی مردمک شوند. این گیاهان می‌توانند از طریق استنشاق یا لمس در محیط‌های طبیعی یا باغچه‌ها وارد بدن فرد شوند و اثراتی چون گشاد شدن مردمک چشم به همراه داشته باشند.
- ترشح هورمون اکسی توسین: هورمون اکسی توسین که در پاسخ به احساسات مختلف مانند خوشحالی، عشق یا فعالیت‌های خلاقانه ترشح میشود، می‌تواند موجب گشاد شدن مردمک‌ها شود. همچنین، هنگامی که فرد بر روی موضوعی تمرکز می‌کند، ترشح این هورمون ممکن است گشاد شدن مردمک‌ها را به همراه داشته باشد.
- استفاده از قطره چشمی ویژه: گشاد شدن مردمک‌ها می‌تواند به دلیل استفاده از قطره‌های چشمی در معاینات پزشکی اتفاق بیفتد. این قطره‌ها معمولاً مردمک‌ها را برای مدت 4 تا 24 ساعت گشاد نگه می‌دارند، که مدت زمان آن به نوع قطره و واکنش بدن بستگی دارد.
- عوارض مصرف داروها: مصرف داروهای مختلف مانند آنتی‌هیستامین‌ها، ضد افسردگی‌ها، داروهای ضد تهوع، آتروپین و داروهای مرتبط با پارکینسون می‌تواند باعث گشاد شدن مردمک چشم شود. همچنین، داروهای تفریحی مانند کوکائین و ال اس دی نیز می‌توانند این اثر را ایجاد کنند.
- شرایط پزشکی ویژه: گشاد شدن مردمک چشم ممکن است نشانه‌ای از شرایط پزشکی خاصی باشد که شامل موارد زیر است:
- آنوریسم مغزی
- آبسه یا تومور مغزی
- فشار زیاد در چشم (آب سیاه)
- تورم مغز
- تومور یا خونریزی داخل جمجمه
- سکته مغزی حاد
- عفونت در بافت‌های اطراف مغز (آنسفالیت یا مننژیت)
- تشنج
- سردرد میگرنی
- سندرم هورنر
- فلج عصب چشمی دیابتی
- مصرف مواد مخدر: مصرف مواد مخدر مانند کوکائین، ال اس دی و آمفتامین‌ها می‌تواند باعث گشاد شدن مردمک چشم شود. این وضعیت معمولاً با تغییرات در وضعیت ذهنی و علائم دیگری همچون تب، خشکی پوست و لرزش عضلات همراه است.
- افزایش میل جنسی: ترشح هورمون‌هایی مانند دوپامین و نوراپی نفرین در بدن می‌تواند باعث افزایش میل جنسی و گشاد شدن مردمک چشم شود. این تغییرات هورمونی معمولاً با احساسات و تمایلات جنسی مرتبط هستند.
- آسیب مغزی: ضربه به مغز یا سکته مغزی می‌تواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد و منجر به گشاد شدن مردمک‌ها شود. در این حالت، این وضعیت به نام ورم مردمک شناخته میشود.
روش تشخیص گشاد شدن مردمک چشم
تشخیص گشاد شدن مردمک چشم معمولاً توسط پزشک متخصص چشم انجام میشود. وقتی فرد علائم گشادی مردمک را در خود مشاهده کند، معمولاً به چشم‌پزشک مراجعه می‌کند تا علت این مشکل بررسی شود. پزشک برای تشخیص دقیق، از روش‌ها و تجهیزات خاصی استفاده می‌کند.
استفاده از دستگاه‌های ویژه
پزشک ممکن است از دستگاه‌هایی مانند افتالموسکوپ یا اسپنومتر برای بررسی وضعیت مردمک‌ها و میزان گشاد شدن آنها استفاده کند. این دستگاه‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا به دقت اندازه مردمک‌ها و وضعیت بینایی بیمار را بررسی کند.
آزمون‌های بینایی سنجی
پزشک ممکن است آزمایش‌های مختلفی برای ارزیابی عملکرد بینایی فرد انجام دهد. این آزمایش‌ها به تشخیص مشکلات مربوط به بینایی و تاثیر گشاد شدن مردمک‌ها بر عملکرد دیداری فرد کمک می‌کنند.
آزمایش خون
اگر پزشک مشکوک باشد که گشاد شدن مردمک‌ها به دلیل یک بیماری داخلی یا مشکل سیستمیک است، ممکن است انجام آزمایش خون را توصیه کند. آزمایش خون می‌تواند به شناسایی عفونت‌ها، اختلالات هورمونی یا بیماری‌های دیگر کمک کند که ممکن است موجب گشاد شدن غیرطبیعی مردمک‌ها شوند.
در نهایت، پزشک بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش‌ها و بررسی‌های تخصصی، تشخیص دقیقی خواهد داد و در صورت لزوم، درمان مناسب را تجویز خواهد کرد.
قطره گشاد کننده مردمک چشم
قطره چشمی سیکلوپنتولات (یا سیکلوژیل) یکی از داروهای رایج است که برای گشاد کردن مردمک چشم به کار می‌رود. این قطره با اثر بر عضلات مردمک چشم موجب اتساع و گشاد شدن آنها میشود. استفاده از این دارو در معاینات چشم‌پزشکی، مانند انکسارسنجی سیکلوپلژیک یا افتالموسکوپی، رایج است و به پزشک این امکان را می‌دهد تا به وضوح وضعیت چشم‌ها را بررسی کند.
عوارض اتساع یا گشادی مردمک چشم
گشاد شدن مردمک چشم ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد و عوارض آن بسته به علت زمینه‌ای ایجاد این حالت متفاوت باشد. در ادامه به برخی از عوارض احتمالی که ممکن است ناشی از گشاد شدن مردمک‌ها باشند، اشاره می‌کنیم:
- آزار در محیط‌های روشن: افرادی که مردمک‌هایشان به طور غیرطبیعی گشاد میشود، ممکن است در محیط‌های روشن احساس ناراحتی کنند. این به دلیل ورود نور بیشتر به چشم است که می‌تواند باعث ایجاد حساسیت به نور یا فتوفوبیا شود.
- مشکلات بینایی دائمی: اگر گشاد شدن مردمک‌ها به دلیل آسیب جدی به چشم یا عصب بینایی باشد، ممکن است فرد مشکلات بینایی را به طور دائمی تجربه کند. این مشکلات می‌توانند شامل تاری دید یا کاهش وضوح دید باشند.
- تار شدن دید و دوبینی: یکی دیگر از عوارض احتمالی گشادی مردمک چشم، تار شدن دید یا حتی دوبینی است. این وضعیت ممکن است در نتیجه تغییرات نوری در چشم و عدم تطابق مردمک با نور محیط رخ دهد.
- سردرد و سرگیجه: گشاد شدن مردمک‌ها ممکن است با سردرد و حتی حالت تهوع همراه باشد. این عوارض معمولاً به دلیل عدم تطابق بین تغییرات نوری و توانایی چشم در تنظیم خود با نور موجود رخ می‌دهند.
- سختی در تطابق با تغییرات نور محیط: افرادی که مردمک‌هایشان گشاد است، ممکن است با مشکل در تطابق چشم با تغییرات نور محیط مواجه شوند. این امر باعث میشود که فرد در تغییرات سریع نور، مانند رفتن از محیط تاریک به محیط روشن، احساس ناخوشایندی داشته باشد.
- دشواری در تمرکز بر روی اشیا: گشاد شدن مردمک‌ها می‌تواند باعث دشواری در تمرکز بر روی اشیا شود. این مشکل به دلیل تغییرات در میزان نور ورودی به چشم و کاهش قدرت تمرکز چشم روی یک نقطه خاص است.
تا چه زمانی مردمک چشم به صورت گشاد باقی می‌ماند؟
مدت زمانی که مردمک چشم به صورت گشاد باقی می‌ماند، بستگی به علت گشادی آن دارد:
- در صورت استفاده از قطره‌های گشاد کننده در معاینات پزشکی، معمولاً مردمک‌ها بین 4 تا 24 ساعت گشاد باقی می‌مانند. این زمان بستگی به نوع قطره و واکنش بدن فرد دارد.
- اگر گشادی مردمک‌ها به علت مصرف دارو یا ماده خاصی باشد، مدت زمان این حالت نیز بستگی به نوع دارو و دوز مصرفی آن دارد.
- در صورت گشادی مردمک‌ها به دلیل عوامل احساسی مثل استرس یا آدرنالین، معمولاً این وضعیت به سرعت از بین می‌رود و بعد از 2 تا 3 دقیقه مردمک‌ها به حالت طبیعی بازمی‌گردند.
آیا گشادی مردمک چشم خطرناک است؟
در بیشتر مواقع، گشاد شدن مردمک‌ها به دلیل تغییرات نوری یا احساسات، موقتی است و پس از مدتی به حالت طبیعی برمی‌گردد. اما اگر این گشادی به طور ناگهانی و همراه با علائم دیگری مثل سردرد، گیجی یا آسیب جسمی رخ دهد، ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری باشد. در چنین شرایطی، مراجعه فوری به پزشک متخصص چشم برای بررسی و درمان ضروری است.
روش های درمان گشاد شدن مردمک چشم
در بیشتر موارد، گشاد شدن مردمک چشم به دلیل تغییرات نوری یا استفاده از قطره‌های گشاد کننده در معاینات پزشکی، به طور خود به خودی و در مدت کوتاهی برطرف میشود. اما اگر این مشکل برای مدت طولانی ادامه یابد یا به دلیل آسیب‌دیدگی یا بیماری‌های خاص باشد، درمان‌های مختلفی برای کاهش گشادی مردمک چشم وجود دارد.
زدن عینک آفتابی فتوکرومیک
برای کاهش حساسیت به نور آفتاب، استفاده از عینک آفتابی با عدسی‌های فتوکرومیک توصیه میشود. این نوع عدسی‌ها به طور خودکار با تغییر نور محیط تغییر رنگ می‌دهند و از ورود نور زیاد به چشم جلوگیری می‌کنند.
استفاده از لنزهای تماسی مصنوعی
در صورتی که گشادی مردمک‌ها باعث تغییر در ظاهر چشم شود، استفاده از لنزهای تماسی مصنوعی می‌تواند به بهبود ظاهر چشم کمک کند. این لنزها برای پوشاندن تغییرات در اندازه مردمک‌ها و بهبود زیبایی ظاهری چشم مفید هستند.
عمل جراحی
اگر گشاد شدن مردمک‌ها ناشی از آسیب یا ضربه به چشم باشد، ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی برای ترمیم آسیب‌های وارد شده باشد. این نوع درمان معمولاً در مواردی انجام میشود که آسیب‌های جدی به چشم وارد شده باشد.
ترک مصرف مواد مخدر
یکی از علل گشاد شدن مردمک‌ها، مصرف مواد مخدر مانند الکل یا قرص‌های روان‌گردان است. ترک مصرف این مواد می‌تواند در کاهش گشاد شدن مردمک‌ها مؤثر باشد.
درمان خانگی گشادی مردمک چشم
برای کاهش گشاد شدن مردمک‌ها، برخی از درمان‌های خانگی می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- کاهش نور محیط: برای کاهش تحریک چشم، بهتر است نور محیط را کم کنید.
- استفاده از کمپرس سرد: قرار دادن یک کمپرس سرد بر روی چشم‌ها می‌تواند به آرامش عضلات چشم و کاهش گشادی مردمک‌ها کمک کند.
- اجتناب از مصرف محرک‌ها: از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید زیرا این مواد ممکن است باعث تشدید گشاد شدن مردمک‌ها شوند.
اگر علائم ادامه پیدا کرد، بهتر است به کلینیک چشم پزشکی شیراز مراجعه کنید.
زمان مراجعه به پزشک
اگر گشاد شدن مردمک‌ها با تغییرات نور محیط همراه نباشد یا علائم دیگری نظیر سردرد، سرگیجه، یا گیجی وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. برخی از علائمی که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند عبارتند از:
- سردرد، سرگیجه یا گیجی که ممکن است نشان‌دهنده مشکلات مغزی مانند سکته مغزی باشد.
- گشادی ناگهانی مردمک‌ها بدون تغییر در نور محیط.
- عدم واکنش مردمک‌ها به تغییرات نوری.
- بزرگتر بودن یکی از مردمک‌ها نسبت به دیگری.
- ادامه‌دار بودن گشادی مردمک‌ها.
سوالات متداول
گشادی چشم در اثر مصرف مواد چیست؟
مصرف مواد مخدر می‌تواند حساسیت چشم به نور را افزایش دهد و باعث اتساع مردمک چشم شود. داروهایی مانند اکستازی و LSD معمولاً علائم بزرگ شدن مردمک‌ها را به همراه دارند.
آیا هنگام دروغ گفتن مردمک چشم گشاد میشود؟
بله، دروغ گفتن ممکن است باعث ترشح هورمون‌های استرس شود که این هورمون‌ها می‌توانند باعث گشاد شدن مردمک‌ها شوند. این واکنش مشابه واکنش بدن به حالت "جنگ یا گریز" است.
آیا استرس و اضطراب باعث گشاد شدن مردمک چشم ها میشود؟
بله، اضطراب و استرس می‌توانند باعث ترشح آدرنالین شده که موجب گشاد شدن مردمک‌ها، تپش قلب، افزایش فشار خون و تعریق شدید میشود.
جمع بندی
اتساع مردمک یک واکنش طبیعی به نور کم و برخی شرایط فیزیولوژیکی است. با این حال، می‌تواند ناشی از عوامل پاتولوژیک جدی، مصرف برخی داروها یا مواد مخدر نیز باشد. توجه به تغییرات اندازه مردمک و آگاهی از علائم همراه آن می‌تواند در تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی و دریافت درمان مناسب نقش حیاتی ایفا کند. در صورت مشاهده اتساع ناگهانی و غیرطبیعی مردمک، به ویژه اگر با علائم هشداردهنده دیگری همراه باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
