خواب، یکی از اساسی‌ترین نیازهای کودکان است. خواب کافی و با کیفیت، به رشد جسمی و ذهنی، تقویت سیستم ایمنی، بهبود خلق و خو و افزایش تمرکز کودکان کمک می‌کند. با این حال، بسیاری از والدین با مشکلات خواب کودکان خود مواجه هستند. در این مطلب، به شما کمک میکنیم تا با درک مراحل تنظیم خواب کودکان و اتخاذ راهکارهای مناسب، خوابی آرام و راحت را برای فرزندتان فراهم کنید.
مجله سلامت پزشک شهر با ارائه مطالب، به شما در انتخاب بهترین راهکار برای سلامتی خود کمک می‌کند. اما فراموش نکنید که این اطلاعات صرفا جهت آگاهی است و جایگزین نظر پزشک معالج شما نیست. برای تشخیص و جراحی باید به پزشک مراجعه کنید.
اهمیت خواب در کودکان
خواب یکی از ارکان اساسی برای حفظ سلامت جسمی و روحی کودکان به شمار می‌رود. این عامل نقش کلیدی در رشد ذهنی آنها داشته و تأثیر مستقیمی بر هوشیاری، تمرکز، عملکرد شناختی، خلق‌وخو، تاب‌آوری، یادگیری و حافظه دارد.
در دوران نوزادی، خواب نقشی مهم در رشد فیزیکی و ذهنی کودک ایفا می‌کند و در سنین نوپایی به تثبیت حافظه و توسعه مهارت‌های حرکتی کمک می‌نماید.
والدین اغلب نگران میزان خواب مورد نیاز فرزندان خود در سنین مختلف هستند. در حالی که نیاز به خواب در هر فرد متفاوت است، اما دستورالعمل‌های علمی مشخصی وجود دارد که میزان خواب توصیه‌شده را برای هر گروه سنی تعیین می‌کند.
نیاز به خواب در کودکان با سنین مختلف
میزان خواب مورد نیاز کودکان بسته به سن و ویژگی‌های فردی متفاوت است.
نوزادان 1 تا 4 هفته‌ای
معمولاً بین 15 تا 18 ساعت در روز می‌خوابند، اما این خواب به دوره‌های کوتاه 2 تا 4 ساعته تقسیم می‌شود. نوزادان نارس معمولاً نیاز بیشتری به خواب دارند. از آنجایی که ساعت بیولوژیکی نوزاد هنوز تکامل نیافته است، خواب آنها به چرخه طبیعی روز و شب مرتبط نیست.
نوزادان 1 تا 4 ماهه
در حدود 6 هفتگی، الگوی خواب منظم‌تری پیدا می‌کنند. نوزادان در این سن معمولاً طولانی‌ترین دوره خواب خود را در شب دارند که بین 4 تا 6 ساعت است. در این مرحله، کودک شروع به تفکیک شب و روز کرده و خواب شبانه آرام‌تری خواهد داشت.
نوزادان 4 تا 12 ماهه
معمولاً به 12 تا 15 ساعت خواب نیاز دارند. در حدود 11 ماهگی، بیشتر نوزادان به طور متوسط 12 ساعت در شب می‌خوابند. در این مرحله، ایجاد عادات خواب سالم اهمیت زیادی دارد. علاوه بر خواب شبانه، نوزادان در این سن معمولاً در طول روز نیز چرت‌های کوتاهی دارند. با رسیدن به 6 ماهگی، تعداد چرت‌های روزانه معمولاً به دو بار کاهش می‌یابد و نوزاد برای خواب شبانه طولانی‌تر آماده‌تر می‌شود. با نزدیک شدن به یک‌سالگی، خواب کودک منظم‌تر شده و شباهت بیشتری به الگوی خواب بزرگسالان پیدا می‌کند.
کودکان 1 تا 3 ساله
با رشد کودک و رسیدن به 18 تا 21 ماهگی، نیاز او به چرت صبحگاهی و عصرگاهی کاهش می‌یابد. در این سن، بیشتر کودکان تنها یک چرت در روز دارند. تنظیم یک برنامه خواب ثابت و ایجاد محیطی آرام برای خواب کودک در این مرحله بسیار مهم است.
به شما پیشنهاد میکنیم برای بررسی دقیق تر به بهترین دکتر پایش رشد و تکامل کودکان در شیراز مراجعه کنید تا وضغیت کودکت پایش شود.
راهکارهای بهبود کیفیت خواب کودکان
برای بالا بردن کیفیت خواب و تنظیم آن، باید از همان ابتدا عادات خواب مناسبی برای کودک ایجاد کرده و برخی از دستورالعمل‌ها را رعایت کرد. در ادامه، نکاتی برای حل مشکلات خواب کودک آورده شده است:
- خواب کافی را اولویت خانواده قرار دهید: اهمیت خواب کافی برای سلامت کلی فرزندتان بسیار زیاد است. شما باید برای فرزندتان الگوی مناسبی از خواب ایجاد کنید. بیدار ماندن تا دیروقت و انجام کارهای شخصی در شب می‌تواند پیام‌های منفی برای کودک ارسال کند.
- برنامه منظم روزانه را رعایت کنید: برای خواباندن کودک بدخواب باید یک روتین روزانه تعیین کنید. داشتن زمان مشخص برای بیدار شدن، غذا خوردن، چرت زدن و بازی کردن به کودک کمک می‌کند تا احساس امنیت داشته باشد و خواب آرام‌تری تجربه کند. برای کودکان خردسال داشتن روال قبل از خواب مانند کتاب خواندن یا برس زدن موها مفید است.
- فعالیت‌های روزانه کودک: کودک باید در طول روز فعالیت‌های متنوعی داشته باشد. فعالیت‌های بدنی به ویژه در فضای باز می‌توانند خواب کودک را بهبود بخشند و مشکلات خواب را برطرف کنند.
- دوری از صفحات نمایشی: تمامی دستگاه‌های صفحه‌نمایش مانند تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ و تلویزیون را باید از اتاق کودک دور کنید. به‌خصوص در شب، باید کودک از این دستگاه‌ها فاصله داشته باشد. برای جلوگیری از اختلال در خواب، حداقل یک ساعت قبل از خواب باید این دستگاه‌ها خاموش شوند.
- محیط خواب کودک را مناسب کنید: دمای مناسب اتاق خواب و نور کم می‌تواند به خواب کودک کمک کند. تخت کودک باید کاملاً برای خواب آماده باشد و نباید با اسباب‌بازی‌های زیاد پر شود. همچنین، برای کاهش اضطراب جدایی، می‌توانید عروسک یا پتوی موردعلاقه کودک را کنار او بگذارید.
- نوجوانان به خواب بیشتری نیاز دارند: چرخه خواب و بیداری با شروع بلوغ تغییر می‌کند. نوجوانان به خواب بیشتری نیاز دارند تا سلامت جسمی و ذهنی آنها حفظ شود. بسیاری از مدارس دبیرستانی درخواست کرده‌اند که ساعت شروع کلاس‌ها را به 8:30 یا دیرتر تغییر دهند تا نوجوانان بتوانند خواب کافی داشته باشند.
- استفاده از بطری شیر یا آبمیوه قبل از خواب: کودک خود را با بطری شیر یا آبمیوه به رختخواب نبرید. گذاشتن آب در کنار تخت مشکلی ندارد، اما دادن شیر یا آبمیوه می‌تواند باعث بیداری‌های شبانه شود.
- شروع غذای جامد قبل از 6 ماهگی: شروع زودهنگام غذای جامد ممکن است بر خواب کودک تأثیر منفی بگذارد. سیستم گوارش نوزاد باید به‌طور کامل آماده باشد تا بتواند مواد جامد را هضم کند.
- شناخت اختلالات خواب کودک: اختلالات خواب رایج در کودکان شامل خروپف، مقاومت در برابر خوابیدن، آپنه خواب و تنفس سنگین هستند. این مشکلات می‌توانند تأثیر منفی بر خواب کودک داشته باشند و موجب بیدار شدن‌های شبانه شوند. برای رفع این مشکلات باید با پزشک متخصص مشورت کرد.
با رعایت این نکات، می‌توانید کیفیت خواب کودک خود را بهبود ببخشید و از اختلالات خواب پیشگیری کنید. ایجاد یک محیط خواب مناسب، تنظیم یک روتین منظم و فعالیت‌های روزانه کافی می‌تواند کمک بزرگی به خواب بهتر کودک کند.
دیگر راه های تنظیم خواب کودکان
برای بهبود تنظیم خواب کودک، علاوه بر روش‌های معمول، می‌توانید از راهکارهای زیر بهره ببرید که به ارتقای کیفیت خواب کمک می‌کند:
- محدود کردن مصرف کافئین: از مصرف مواد کافئین‌دار به ویژه در ساعات نزدیک به خواب خودداری کنید.
- استفاده از حمام آب گرم: حمام کردن کودک با آب گرم می‌تواند به آرامش بیشتر بدن و خواب راحت‌تر کمک کند.
- بازگرداندن کودک به تخت خود با آرامش: اگر کودک شما شب از خواب بیدار می‌شود، بهتر است او را با کمترین مزاحمت و بی‌صدا به تخت خود برگردانید.
- استفاده از پرده‌های ضخیم: نصب پرده‌هایی که نور را مسدود کنند، می‌تواند از نفوذ نور و ایجاد اختلال در خواب جلوگیری کند.
این روش‌ها و مشورت با مرکز خواب درمانی سنتی در شیراز به تنظیم خواب کودک شما کمک کرده و کیفیت خواب را افزایش می‌دهند.
اختلالات خواب در کودکان
مسائل ظاهراً ساده برای بزرگترها، ممکن است برای کودکان به دغدغه‌هایی جدی تبدیل شوند. اتفاقاتی مانند تولد خواهر یا برادر جدید، دندان درآوردن، بیماری، تغییر محل خواب، تغییر در برنامه روزانه یا مشکلاتی مانند آلرژی، سرماخوردگی و عفونت‌ها می‌توانند خواب کودک را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
علاوه بر این مشکلات شایع، حدود 50 درصد از کودکان در برخی مواقع با اختلالات خواب روبه‌رو می‌شوند. این اختلالات نه‌تنها بر کیفیت خواب تأثیر می‌گذارند بلکه ارتباط تنگاتنگی با سلامت روانی و جسمی کودک دارند. در ادامه برخی از رایج‌ترین اختلالات خواب در کودکان توضیح داده شده است:
کابوس‌های شبانه کودکان
کابوس‌ها برای کودکان خردسال می‌توانند بسیار ترسناک باشند، زیرا در این سنین، تفاوت بین واقعیت و خیال برای آنها هنوز دشوار است. به‌طور معمول، کودکان پس از دیدن کابوس از خواب بیدار می‌شوند. در این مواقع باید کودک را آرام کرده و به او اطمینان بدهید که این رؤیا واقعیت نداشته و او را دوباره به خواب بفرستید.
ترس‌های شبانه یکی دیگر از اختلالات خواب است که به آن وحشت شبانه گفته می‌شود. این حالت برای یک‌سوم از کودکان در ساعات ابتدایی شب رخ می‌دهد. در این شرایط، کودک ممکن است با فریاد بیدار شود اما معمولاً از خواب نمی‌پرد و صبح روز بعد آن را به خاطر نخواهد آورد. اگر این حالت گاه‌به‌گاه رخ دهد، نیازی به بیدار کردن کودک نیست. اما اگر تکرار شود یا باعث اختلال در خواب روزانه شود، بهتر است به متخصص اطفال مراجعه کنید.
صحبت کردن و حرکت در خواب
صحبت کردن در خواب یک اختلال نسبتاً شایع است و معمولاً در خواب سبک کودک رخ می‌دهد. این رفتار اغلب بی‌خطر است اما می‌تواند خواب سایر اعضای خانواده را مختل کند. این حالت گاهی با اختلالات دیگر مانند کابوس یا راه رفتن در خواب همراه است.
راه رفتن در خواب نیز یکی از اختلالات رایج در کودکان است که در حدود یک‌سوم از کودکان پیش از سن 13 سالگی تجربه می‌شود. این رفتار معمولاً در سال‌های ابتدایی کودکی مشاهده می‌شود. کودکانی که در خواب راه می‌روند، از محیط اطراف خود آگاه نیستند و پس از بیدار شدن آن را به یاد نمی‌آورند. راه رفتن در خواب می‌تواند باعث مشکلات جدی به‌ویژه خواب‌آلودگی در طول روز شود، بنابراین برای ایمنی کودک، اتاق خواب باید به‌طور کامل امن باشد و نصب زنگ هشدار نیز توصیه می‌شود.
آپنه خواب در کودکان
خروپف در کودکان معمولاً طبیعی است، اما در صورتی که خروپف شدید باشد یا با مکث در تنفس همراه شود، ممکن است به آپنه خواب اشاره داشته باشد. در این حالت، تنفس کودک دچار اختلال می‌شود و ممکن است چندین بار در شب از خواب بیدار شود، بدون اینکه متوجه شود. این مشکل می‌تواند باعث کمبود خواب، خواب‌آلودگی در طول روز، مشکل در تمرکز یا حتی بیش‌فعالی شود. برای کاهش علائم آپنه خواب، مشاوره با پزشک متخصص اطفال ضروری است.
سندرم پاهای بی‌قرار در کودکان
سندرم پاهای بی‌قرار، میل به حرکت دادن بی‌وقفه پاها است که موجب اختلال در خواب می‌شود. درمان این اختلال شامل بهبود کیفیت خواب و انجام حرکات کششی پیش از خواب است. در بزرگسالان، مکمل‌های آهن مؤثر شناخته شده‌اند، اما در مورد استفاده از مکمل‌های آهن برای کودکان تحقیقات بیشتری در حال انجام است.
این اختلالات ممکن است بر زندگی روزمره و روحیه کودک تأثیرگذار باشد، بنابراین در صورت بروز هرگونه نشانه غیرطبیعی در خواب کودک، مراجعه به بهترین دکتر درمان اختلالات خواب در شیراز ضروری است.
دلایل ناله و صداهای غیرعادی در خواب نوزادان
نوزادان در هنگام خواب ممکن است صداهای مختلفی ایجاد کنند و حتی دچار تنفس نامنظم شوند. این موارد در دوران نوزادی کاملاً طبیعی هستند و جای نگرانی ندارد. به‌عنوان مثال، تنفس نامنظم نوزاد به دلیل این است که ریه‌های او هنوز به‌طور کامل با مغز در ارتباط نیستند و به‌مرور زمان تنفس تنظیم خواهد شد. بنابراین، صداهایی مانند سوت یا خس‌خس‌کردن در هنگام تنفس نوزاد، امری طبیعی است.
علاوه بر صداهای تنفسی، نوزادان ممکن است در خواب گریه یا ناله کنند. حتی شنیدن صدای خنده یا سکسکه نیز در این دوره طبیعی است. برخی از دلایل ناله‌های مداوم کودک در خواب عبارتند از:
- ایجاد گاز در دستگاه گوارش
- دیدن رؤیاها
- سیر نشدن یا احساس گرسنگی
- احساس دوری از مادر
در هر صورت، باید بدانید که نوزادان به‌ندرت در طول دوره‌های خواب آرام می‌گیرند و این رفتارها بیشتر به‌عنوان بخشی از فرآیند طبیعی رشد و تطابق نوزاد با دنیای بیرونی محسوب می‌شود.
چه زمانی خواب کودک تنظیم می‌شود؟
پس از پایان دوره نوزادی، خواب کودک به‌طور طبیعی تنظیم می‌شود و او به‌مرور زمان خواب عمیق‌تری خواهد داشت. در حدود 3 تا 6 ماهگی، خواب کودک به تدریج عمیق‌تر می‌شود و چرخه خواب طولانی‌تر و منظم‌تر می‌گردد. در این دوره، اختلالات خواب و بیداری که معمولاً در ماه‌های اولیه تولد وجود دارد، کاهش می‌یابد.
در ماه‌های نخست تولد، ریه‌ها و دستگاه گوارش نوزاد هنوز در حال تکامل هستند و دردهای رشد نیز باعث می‌شوند که خواب کودک به راحتی برقرار نشود. اما با گذشت زمان و تکامل بیشتر بدن نوزاد، خواب او تنظیم شده و الگوی خواب منظم‌تری پیدا می‌کند.
بهترین ساعت خواب برای کودکان
کودک 5 ساله
- زمان خوابیدن: 6:45 عصر – 8:15 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 6 ساله
- زمان خوابیدن: 7:0 عصر – 8:30 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 7 ساله
- زمان خوابیدن: 7:15 عصر – 8:45 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 8 ساله
- زمان خوابیدن: 7:30 عصر – 9:0 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 9 ساله
- زمان خوابیدن: 7:30 عصر – 9:0 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 10 ساله
- زمان خوابیدن: 8:0 عصر – 9:30 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 11 ساله
- زمان خوابیدن: 8:15 عصر – 9:45 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
کودک 12 ساله
- زمان خوابیدن: 8:15 عصر – 9:45 عصر
- زمان بیدار شدن: 6:0 صبح – 7:30 صبح
این زمان‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا خواب کودک خود را تنظیم کنید و از مزایای خواب کافی بهره‌مند شوید.
دلایل بد خوابیدن کودک در شب
یکی از علت‌های شایع خوابیدن سخت کودک در شب می‌تواند نحوه خواباندن او باشد. برخی از مادران کودک خود را تکان می‌دهند تا خواب برود، که این روش باعث می‌شود کودک نتواند به‌تنهایی بخوابد. این رفتار ممکن است باعث شود کودک به وابستگی به دیگران برای خوابیدن عادت کند.
دلیل دیگری که می‌تواند باعث مشکلات خواب کودک شود، اضطراب جدایی است. این اضطراب معمولاً در دوران خاصی از رشد کودک ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث بی‌خوابی و مشکلات در خواب شبانه شود.
برای بهبود این وضعیت، بهتر است از روش‌های طبیعی‌تر مانند اجتناب از صحبت زیاد، آواز خواندن یا تکان دادن زیاد برای خواباندن کودک استفاده کنید. بهتر است کودک را از حدود 6 ماهگی به خوابیدن به‌تنهایی عادت دهید.
یکی دیگر از علت‌ها، عدم وجود برنامه روتین خواب است. انجام کارهای مشابه قبل از خواب می‌تواند به کودک کمک کند تا متوجه شود که وقت خواب فرا رسیده است. این روتین می‌تواند شامل حمام کردن، کتاب خواندن یا آرام صحبت کردن باشد.
همچنین، چرت نزدن کودک در طول روز نیز ممکن است علت خواب بد در شب باشد. کودکان در سنین پایین نیاز به چندین دوره خواب در طول روز دارند تا بتوانند شب راحت‌تر بخوابند. بنابراین، به کودک اجازه دهید تا در طول روز استراحت کند و در ساعات مناسب به خواب برود.
دندان قروچه در خواب کودکان
دندان قروچه در خواب کودکان (Bruxism) زمانی اتفاق می‌افتد که کودک به‌طور ناخودآگاه دندان‌های خود را روی هم فشار داده یا ساییده می‌کند.
- دلایل دندان قروچه در کودکان:
- استرس و اضطراب (مثلاً تغییرات محیطی یا مشکلات مدرسه)
- نامرتبی دندان‌ها و مشکلات فکی
- کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی (مثل کلسیم و منیزیم)
- ریفلاکس معده
- مشکلات تنفسی در خواب (مانند آلرژی یا لوزه‌های بزرگ)
خطرات خواب زیاد در نوزادان و علائم نگران‌کننده
نوزادان به طور طبیعی به خواب زیاد نیاز دارند. در واقع، خواب برای رشد و توسعه جسمی و ذهنی آنها ضروری است. اما در برخی موارد، خواب بیش از حد می‌تواند نگران‌کننده باشد. اگر نوزاد بیش از 17 ساعت در روز می‌خوابد و این امر باعث اختلال در خوردن شیر (کمتر از 8 وعده شیر در روز) می‌شود، باید با پزشک مشورت کرد.
کم شدن وعده‌های غذایی به دلیل خواب زیاد می‌تواند بر رشد و افزایش وزن نوزاد تأثیر منفی بگذارد. در صورت مشاهده موارد زیر همراه با خواب زیاد نوزاد، باید سریعاً به متخصص اطفال مراجعه کرد:
- بی‌حالی شدید بعد از بیدار شدن یا مشکل در بیدار کردن نوزاد.
- علائم کم‌آبی مانند پوشک خیس کمتر، ادرار تیره، گریه بدون اشک و لب‌های ترک‌خورده.
- عصبانیت شدید نوزاد بعد از بیدار شدن.
- بی‌علاقگی به غذا خوردن بعد از بیدار شدن.
این علائم ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری باشد که نیاز به توجه فوری پزشکی در مراکز متخصص اطفال در شیراز دارد.
دلایل بدخوابی نوزاد و راه‌های حل آن
بدخوابی نوزاد می‌تواند نشانه مشکلات مختلفی باشد. خواب سبک به‌طور طبیعی در نوزادان وجود دارد و معمولاً با گذشت زمان برطرف می‌شود، اما اگر نوزاد به طور مداوم بی‌خواب باشد و شب‌ها بیدار بماند، ممکن است نشانه مشکلی باشد. برای شروع، ابتدا باید دمای محیط خواب نوزاد را بررسی کنید، زیرا گرمای زیاد می‌تواند باعث بی‌خوابی شود. علاوه بر این، نور و سر و صدای محیط نیز می‌تواند بر خواب نوزاد تأثیر بگذارد.
اگر با اصلاح این شرایط هنوز خواب نوزاد بهبود نیافت، ممکن است نیاز به مشاوره با پزشک اطفال داشته باشید تا مشکلات احتمالی دیگر بررسی شوند.
شربت خواب آور کودکان خارجی
چند نمونه از شربت‌های خواب‌آور خارجی برای کودکان که به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کنند عبارتند از:
- شربت Zarbee’s Naturals Children's Sleep – حاوی ملاتونین، مناسب برای کودکان ۳ سال به بالا.
- شربت Natrol Kids Melatonin – حاوی ملاتونین طبیعی برای تنظیم خواب.
- شربت Mommy’s Bliss Kids Sleep – ترکیبی از ملاتونین و عصاره‌های گیاهی مانند بابونه و بادرنجبویه.
- شربت Herbaland Kid’s Sleep – حاوی ملاتونین و عصاره‌های گیاهی آرام‌بخش.
- شربت Vicks Pure Zzzs Kidz – ترکیبی از ملاتونین و گیاهان آرام‌بخش مانند بابونه و اسطوخودوس.
نکته: پیش از مصرف هرگونه شربت خواب برای کودکان، حتماً با پزشک مشورت کنید تا از ایمنی و دوز مناسب آن اطمینان حاصل شود.
جمع بندی
تنظیم خواب کودکان نیازمند صبر، حوصله و توجه والدین به جزئیات مختلف است. با درک مراحل رشد خواب و توجه به نیازهای خاص کودک در هر مرحله، می‌توان شرایط مناسب برای خواب راحت و آرام را فراهم کرد. استفاده از راهکارهای مناسب مانند ایجاد روتین خواب منظم، تنظیم محیط خواب و رفع مشکلات ممکن، می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و کمک به رشد و تکامل سالم کودک کمک کند.
