درد در ناحیه سر و صورت بسیار رایج است و معمولا جای نگرانی ندارد، اما در مواردی سردرد می تواند علامت بیماری خطرناک باشد. در این مقاله پزشک شهر ما مهمترین دانستنی ها درباره علت، علائم و انواع سردرد را برای شما جمع آوری کرده ایم.
سردرد چیست؟
به هر نوع درد در ناحیه سر و صورت سردرد گفته می شود که اختلالی شایع است و تقریبا همه ما یک بار در طول زندگی خود دچار آن می شویم. هر فردی فارغ از سن یا جنسیت ممکن است به دلایل مختلف دچار درد ناحیه سر یا صورت شود.
با وجود حس ناخوشایند معمولا جای هیچ نگرانی وجود ندارد و درد با استراحت خوب می شود. اما در موارد خاص، سردرد علامت بیماری شدید یا جدی است.
سر درد انواع و علت های متفاوتی دارد که هرچند معمولا جدی نیستند، اما بهتر است با خواندن این مقاله پزشک شهر یا مراجعه به پزشک مورد بررسی قرار گیرند.
هشدار: هر زمان که دچار سردرد شدید و ناگهانی شدید یا همراه با آن علائمی مانند حالت تهوع، گیجی، گردن درد یا مشکلات بینایی مانند دوبینی یا تاری دید داشتید فورا با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.
علائم مرتبط با سردرد چه هستند؟
جالب است بدانید نزدیک به ۲۰۰ نوع سر درد وجود دارد که هر کدام از نظر حس یا علامت با دیگری متفاوت است. شایع ترین انواع سردرد و علائم آن ها:
۱. سردرد عصبی (تنشی)
یکی از متداول ترین انواع سردرد عصبی یا تنشی است. معمولا درد در دو طرف سر همراه با احساس فشار روی شقیقه بوجود می آید و بین ۳۰ دقیقه تا ۷ روز طول می کشد.
۲. میگرن
میگرن یک بیماری شایع و مزمن است که علاوه بر سردرد با علائمی مانند استفراغ یا حالت تهوع و حساسیت به نور و صدا همراه است. درد معمولا در یک سمت سر، همراه با حالت ضربان دار است و از چند ساعت تا چند روز طول می کشد.
بسیاری از افراد قبل یا هنگام حمله میگرن علائم دیگری مانند اختلالات بینایی - آئورا میگرن (Aura) نیز تجربه می کنند.
آئورا میگرن (Migraine Aura) چیست؟
بعضی از بیماران هنگام حمله میگرن دچار اختلال بینایی/ادراکی تشعشع نورانی یا آئورا می شوند و خطوط زیگ زاگ، تشعشع نور یا رنگ و نقاط کور می بینند. برخی دیگر نیز دچار اختلال گفتاری یا بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا می شوند.
۳. سردرد خوشه ای (کلاستر)
هرچند سردرد خوشه ای نادر است، اما می تواند باعث درد شدید شود. از آن جا که معمولا حملات بطور گروهی و همزمان رخ می دهند به این نوع سردرد خوشه ای می گویند. حس درد در اغلب موارد پشت یک چشم و بصورت سوزش یا تیر کشیدن حس می شود. همچنین ممکن است علائمی مانند آبریزش بینی، قرمزی و آبریزش چشم داشته باشید. درد خوشه ای بیشتر از ۳ ساعت طول نمی کشد و ممکن است چند بار در روز تکرار شود.
۴. سردرد سینوسی (سینوزیت)
از علائم سردرد سینوسی درد یا فشار در ناحیه پیشانی یا استخوان گونه است و معمولا علت آن نوعی عفونت یا گرفتگی مجرای سینوس است. درد سینوزیت با خم کردن سر رو به جلو یا فشار دادن سینوس ها شدید تر می شود. برخی افراد نیز دچار دندان درد، آبریزش یا گرفتگی بینی و سرفه می شوند.
۵. سردرد ناشی از هنگ اور (مصرف الکل)
سردرد هنگ اور که بعد از مصرف زیاد الکل بروز می کند حالت ضربان دار دارد و با ورزش شدید تر می شود. هنگ اور معمولا ناشی از کم آبی بدن است و با مصرف مایعات (جز الکل) و مسکن (Advil) درمان می شود.
- ۶. سردرد ناشی از کم آبی بدن
پخش شدن درد در تمام نواحی سر از علائم کم آبی بدن است پس حتما روزانه به میزان کافی آب بنوشید.
- ۷. سردرد در ارتفاعات
بسیاری از افراد هنگام صعود یا کوهنوردی دچار سردرد ناشی از ارتفاع می شوند که به این اختلال بیماری ارتفاع نیز می گویند. درد پیشانی یا تمام سر که با ورزش شدید تر می شود، از علائم «ارتفاع زدگی» است. علاوه بر این شیرجه زدن نیز ممکن است باعث سردرد همراه با سر گیجه، نفس نفس زدن یا گیجی شود. بطور مشابه، پرواز با هواپیما نیز باعث درد در یک طرف پیشانی می شود.
- ۸. سردرد ناشی از آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
اگر بیشتر روز ها زمانی که از خواب بیدار می شوید احتمالا دچار سردرد ناشی از آپنه خواب هستید.
علت سردرد چیست؟
سردردها به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند.
- سردردهای اولیه: زمانی که درد دلیل خاصی (مانند عفونت یا بیماری) ندارد و خود به خود رخ می دهد.
- سردردهای ثانویه: درد به علت بیماری یا اختلال پیش زمینه ای دیگر رخ می دهد و نشانه مشکل جدی تری است.
سردرد های اولیه
معمولا علت محرک سردرد اولیه، تغذیه یا مصرف مایعات است. مانند:
- کم آب نوشیدن
- نخوردن وعده های غذا - همچنین فستینگ
- مصرف الکل (مخصوصا شراب قرمز) و هنگ اور
- غذاهای خاص مانند پنیر، مرکبات و گوشت های فرآوری شده (سوسیس و کالباس)
- مصرف کافئین زیاد: قهوه و چایی
غیر از موارد بالا که اصلی ترین محرک های سردرد اولیه هستند؛ ممکن است درد به دلایل زیر بروز کند:
- خواب خیلی زیاد یا خیلی کم
- استرس و اضطراب یا عواقب استرس طولانی
- استفاده زیاد از تلفن همراه یا خیره شدن طولانی به مانیتور و تلویزیون
- نور، بو یا صدای شدید
- رابطه جنسی (سکس)
- تغییرات هورمونی در زنان مانند PMS
- حالت بد بدن (بد نشستن، قوز کردن یا ...)
سردرد های ثانویه
شایع ترین بیماری ها و علت سردرد های ثانویه:
- عفونت سینوسی شدید یا مزمن
- خستگی چشم (کوفتگی چشم)
- مشکلات یا درد دهان و دندان
- عفونت گوش میانی
- عوارض جانبی مصرف قرص و دارو
- کم آبی بدن (دهیدراتاسیون)
بیماری های خطرناک که ممکن است علت سردرد باشند:
- آنوریسم (Aneurysm یا رگ برآمدگی)
- فشار خون بالا
- آب سیاه یا گلوکوم
- تومور مغزی
- آسیب یا صدمه به جمجمه
- مننژیت
- سکته مغزی
علائم سردرد خطرناک چیست و کی باید به دکتر مراجعه کرد؟
در صورتی که زود به زود دچار سر درد می شوید و درد به حدی است که شما را از انجام کارهای روزمره باز می دارد بهتر است فوری به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر سه بار در هفته یا بیشتر بخاطر درد قرص مسکن مصرف می کنید بهتر است با دکتر مشورت کنید.
همچنین اگر به دلیل خاصی همیشه دچار سردرد می شوید (میگرن یا سینوسی)، در صورت هر گونه تغییر در شدت، نوع یا دفعات درد حتما موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.
گاهی سردرد نشانه یک وضعیت یا بیماری خطرناک است. به همین دلیل اگر هر کدام از علائم زیر را داشتید سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد شدید که ناگهان بروز می کند
- زمانی که درد به تدریج شدید تر می شود یا چندین هفته طول کشیده است
- سردردی که صبح ها رخ می دهد و همراه با حالت تهوع و استفراغ مداوم است
- بعد از تصادف یا صدمه بروز کند
- زمانی که درد به حدی شدید باشد که شما را از خواب بیدار کند
موارد اورژانسی و سردرد خطرناک معمولا همراه با:
- تب
- استفراغ
- گیجی یا عوض شدن رفتار و شخصیت
- خشک شدن یا گرفتگی گردن
- اختلال بینایی مانند تاری دید یا دوبینی
- از دست دادن تعادل
- سکته
- تشنج
اگر مبتلا به سرطان، سیستم ایمنی ضعیف یا سابقه خانوادگی آب سیاه دارید بهتر است در صورت هر نوع سردرد به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص سردرد
بهتر است در یک دفترچه (یا یادداشت موبایل) درباره نوع، محرک و علائم سردرد خود بنویسید تا دکتر هنگام مراجعه درک بهتری از شرایط شما پیدا کند.
پزشک برای تشخیص علت درد یا بیماری پیش زمینه از شما درباره علائم، دفعات و نوع سردرد سوالاتی می پرسد. با این کار بهتر می فهمید که درد چرا و کی شروع می شود و چطور می توانید از آن پیشگیری کنید.
چیزهایی که باید در دفترچه سردرد خود بنویسید:
- دفعات و مدت زمان درد
- ناحیه یا شدت درد
- علائم دیگری که همراه درد دارید (حالت تهوع، تاری دید و ...)
- محرک های احتمالی (قبل یا هنگام شروع درد چکار می کردید)
بهتر است علاوه بر این درباره شدت و تاثیر درد روی فعالیت های روزمره (کار، خانه و خانواده) خود با پزشک صحبت کنید.
در اغلب موارد نیازی به آزمایش برای تشخیص علت نیست. اما اگر پزشک احتمال دهد که یک بیماری جدی یا خطرناک علت سردرد های شما است، ممکن است تجویز:
- تست بینایی سنجی - گاهی علت سر درد اختلال بینایی (نزدیک بینی یا دوربینی) و نزدن عینک است
- آزمایش خون
- ام آر آی یا سی تی اسکن سر
- آزمایش مایع نخاعی
همچنین ممکن است پزشک عمومی توصیه کند به نورولوژیست (متخصص اعصاب و روان) مراجعه کنید تا از سلامت دستگاه عصبی شما مطمئن شود.
درمان خانگی سردرد
با این که درمان سردرد قطعی نیست و به عوامل مختلفی مانند علت آن بستگی دارد، روش های خانگی زیر برای کاهش درد مفید هستند.
برای درمان خانگی سردرد ضعیف یا دیر به دیر، بهتر است:
- در اتاق تاریک و ساکت دراز بکشید
- کمی استراحت کنید یا بخوابید
- کمپرس سرد یا گرم روی پشت سر یا پیشانی قرار دهید
- در هوای آزاد قدم بزنید
- بیشتر آب بنوشید
- نرمش عضلات گردن
مصرف قرص مسکن سردرد مانند استامینوفن، ایبوپروفن، آسپیرین، ژلوفن یا ادویل - هشدار: هرگز به افراد زیر ۱۶ سال آسپیرین ندهید.
بهترین کار برای درمان سردرد شدید یا مداوم مراجعه به پزشک و پیدا کردن علت اصلی درد یا اختلال پیش زمینه است. تا زمانی که علت را نمی دانید، درمان های زیر ممکن است مفید باشند:
- کاهش سطح استرس و اضطراب
- دوری از محرک های شروع کننده درد
- ماساژ یا نرمش عضلات گردن
- دارو و قرص مسکن بدون نیاز به نسخه
- تجویز دارو توسط پزشک
ممکن است پیدا کردن بهترین درمان سردرد کمی طول بکشد یا نیاز به امتحان چند روش یا ترکیب آن ها داشته باشید.
چطور از سردرد جلوگیری کنیم؟
تغییرات سبک زندگی - یعنی عادات غذایی سالم و فعالیت بدنی مناسب - از بروز سردرد جلوگیری می کند و جلوگیری از حملات میگرن مفید است. به همین علت پزشکان توصیه می کنند:
- همیشه غذاهای سالم مانند میوه و سبزیجات بخورید و از مصرف غذاهای محرک درد خودداری کنید.
- به میزان کافی آب بنوشید
- به وضعیت بدن هنگام نشستن یا ایستادن بیشتر دقت کنید
- منظم و با برنامه ورزش کنید
- روش های مدیریت استرس را یاد بگیرید و تمرین کنید
- هر شب به میزان کافی (بین ۷ تا ۹ ساعت) بخوابید
- در مصرف کافئین و الکل تعادل را رعایت کنید
همچنین چندین نوع دارو و قرص برای درمان یا جلوگیری وجود دارد. اگر زیاد دچار سردرد شدید می شوید با پزشک درباره این روش های درمان مشورت کنید.
عوارض سر درد
افرادی که زیاد از قرص مسکن برای درمان درد استفاده می کنند ممکن است دچار عوارض جانبی مانند «سردرد ناشی از استعمال مفرط دارو» شوند. درد این اختلال شبیه به انواع عصبی (تنشی) یا میگرن است. همیشه دارو را به توصیه پزشک یا داروساز مصرف کنید تا دچار عوارض جانبی خطرناک و تشدید بیماری نشوید.
مروری کوتاه و توصیه پزشک شهر
- انواع مختلف سردرد: عصبی، میگرنی، خوشه ای، سینوسی (سینوزیت) و ناشی از الکل (هنگ اور) یا کم آبی بدن.
- بهتر است بطور روزمره درباره نوع، محرک و علائم درد خود بنویسید تا دکتر درک بهتری از شرایط شما داشته باشد.
- در اغلب موارد درمان سردرد با پیشگیری از محرک ها (کم آبی بدن، نور یا صدا شدید) یا مصرف قرص مسکن مانند استامینوفن امکان پذیر است. انواع شدید تر که نتیجه وجود بیماری هستند نیاز به درمان عامل پیش زمینه دارند.در صورتی که این موضوع باعث اختلال در فعالیت های روزمره شما می شود یا شدت یا ناحیه درد تغییر کرد بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
منبع: مقالات سلامتی و پزشکی HealthDirect
