روند تشخیص قطعی روماتیسم مفصلی چگونه است؟

یکی از بیماری های مزمن خود ایمنی که موجب درد، تحلیل و التهاب مفاصل می شود روماتیسم مفصلی است. در این مقاله پزشک شهر به روند تشخیص دقیق این بیماری که اولین گام درمان است می پردازیم.

نحوه تشخیص روماتیسم مفصلی چگونه است؟

روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی است که منجر به التهاب مفاصل می شود. آزمایش خون و تصویربرداری به تشخیص دقیق روماتیسم مفصلی کمک می کنند. این بیماری التهابی که از انواع خود ایمنی محسوب می شود، عمدتا مفاصل را درگیر و ملتهب می کند. از علایم شاخص روماتیسم مفصلی، بیش فعالی واکنش سیستم ایمنی بدن و حمله اشتباه به بافت های سالم بدن است. هنوز علت اصلی بروز این بیماری شناخته نشده است.

از آن جا که روماتیسم ممکن است علایم شبیه به بیماری هایی مانند آرتروز یا دیگر بیماری های التهابی نشان دهد، تشخیص آن دشوار است. اگر حس می کنید که احتمال ابتلا یا علایم روماتیسم مفاصل را دارید حتما به پزشک مراجعه کنید. برای تشخیص دقیق پزشکی، دکتر از چند آزمایش که معمولا شامل معاینه بدنی، آزمایش خون و تصویربرداری می شود بهره می برد. تشخیص زودهنگام و شروع فوری درمان می تواند سرعت بیماری را کاهش دهد و از آسیب جدی به مفاصل جلوگیری کند.

تاریخچه پزشکی و معاینه بدنی

پزشک متخصص یا روماتولوژیست – که متخصص استخوان و مفاصل است – توانایی تشخیص قطعی روماتیسم مفصلی را دارد. پزشک در زمان مراجعه درباره تاریخچه بیماری های شما سوال می پرسد و بدنتان را معاینه می کند. قبل از مراجعه سعی کنید شدت علایم خود را بررسی کنید و به این که چه مدت است دچار آن ها هستید فکر کنید. این موارد به پزشک اطلاعاتی که برای تشخیص بهتر بیماری لازم دارد را می دهد.

سوالات متداول پزشک درباره سابقه بیماری

برای درک بهتر از علایم و سلامت عمومی شما، پزشک احتمالا این سوالات را از شما می پرسد:

• چه علایمی دارید و از کی شروع شدند؟
• در کدام ناحیه درد حس می کنید؟
• آیا درد شدید است؟
• آیا این درد در زندگی روزمره شما تاثیر منفی گذاشته است؟
• آیا اخیرا دچار بیماری یا حادثه شده اید؟
• آیا در خانواده سابقه آرتروز دارید؟

همچنین عواملی مانند مصرف طولانی مدت تنباکو، چاقی و زندگی پر از استرس خطر ابتلا به روماتیسم مفاصل را بیشتر می کند. پزشک ممکن است در زمان مراجعه سوالات متداولی مربوط به سبک زندگی و عادات روزانه از شما بپرسد.

معاینه فیزیکی مفاصل

هنگام معاینه بدنی پزشک ممکن است موارد زیر را انجام دهد:

• علایم حیاتی را اندازه گیری کند (مانند دمای بدن، فشار خون و ضربان قلب).
• مفاصل شما یعنی مچ ها، آرنج، زانو و قوزک پایتان را معاینه کند.
• از شما بخواهد کمی راه بروید یا مفاصل خود را خم کنید تا حرکت آن ها را بررسی کند.
• مفاصل شما را برای وجود ورم، فشار، مایعات یا مشکلات ظاهری (مانند برجستگی، کجی یا داشتن انحناهای غیرمعمولی) معاینه کند.

با این که پرسشنامه درباره سابقه بیماری و معاینه بدنی برای تشخیص دقیق روماتیسم کافی نیست، این موارد به پزشک کمک می کنند تصمیم بگیرد که آزمایش های بیشتری لازم است یا باید به متخصص مراجعه کنید. در اغلب موارد پزشک مبنا را بر این می گذارد که احتمالا روماتیسم مفصلی ندارید. بنابراین سعی می کند عوامل دیگری که باعث علایم شده اند را بررسی و درمان کند.

آزمایش خون

قدم بعد در روند تشخیص روماتیسم مفصلی آزمایش خون است. معمولا پزشک یک یا چند آزمایش خون که نشانگر های التهاب، پادتن (آنتی بادی ها) و پروتئین هایی که نشان دهنده روماتیسم مفاصل هستند را تجویز می کند. معمولا آزمایش های خون روندی ساده هستند که طی یک مراجعه انجام می شوند. همچنین می توان با یک نمونه خون چندین آزمایش را انجام داد.

چهار آزمایش خون متداول برای بررسی روماتیسم

1. سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR یا Erythrocyte sedimentation rate): این آزمایش با بررسی گلبول های قرمز میزان التهاب در بدن را اندازه می گیرد.
2. پروتئین واکنشی سی (CRP یا C-reactive protein): این آزمایش میزان CRP تولید شده در کبد را اندازه می گیرد و وجود التهاب را بررسی می کند. زمانی که بدن دچار التهاب است کبد CRP اضافی را وارد جریان خون می کند.
3. فاکتور روماتوئید (RF یا Rheumatoid Factor): این آزمایش میزان فاکتور روماتوئید را بررسی می کند. سطح RF میزان آنتی بادی هایی سیستم ایمنی بدن را نشان می دهد که به بافت سالم مفاصل حمله می کنند.
4. آنتی بادی ضد پپتید سیترولینه حلقوی (Anti-CCP): این آزمایش تعداد آنتی بادی های پپتید سیترولینه حلقوی را در خون اندازه می گیرد. نوع دیگری از آنتی بادی ها که به سلول های سالم در مفاصل حمله می کنند.

هیچ کدام از آزمایش های خون تشخیص پزشکی و قطعی روماتیسم مفصلی را انجام نمی دهند. در برخی موارد به دلایل دیگری مانند عفونت های ویروسی یا باکتریایی سطح آنتی بادی بالا می رود. همچنین این احتمال وجود دارد که جواب آزمایش مثبت کاذب باشد.

بطور معمول پزشک از مجموعه ای از این آزمایش ها برای رسیدن به نتیجه قطعی و تشخیص بیماری بهره می برد. مثبت شدن جواب هر دو آزمایش RF و Anti-CCP تا حد زیادی مشخص می کند که مبتلا به روماتیسم مفصلی هستید.

تصویربرداری

پزشک ممکن است در طول روند تشخیص روماتیسم انجام تصویربرداری هایی مانند اشعه ایکس، ام آر آی یا سونوگرافی را تجویز کند. با توجه به نوع تصویربرداری انجام شده می توان میزان فرسایش استخوان، التهاب و مایعات اضافی اطراف مفصل را در عکس تشخیص داد.

اگر در مراحل ابتدایی روماتیسم مفاصل باشید ممکن است فرسایش استخوان و مفاصل هنوز صورت نگرفته باشد یا خیلی کم باشد. بنابراین شاید در تصویر نشانه ای از آسیب نشان داده نشود. به همین دلیل است که تصویربرداری به تنهایی جزئی از روش تشخیص نیست و همیشه همراه با آزمایش خون و معاینه بدنی صورت می گیرد.

انواع متداول تصویربرداری برای تشخیص روماتیسم

1. اشعه ایکس: پرتونگاری (رادیوگرافی) نواحی که استخوان بین مفاصل تحلیل رفته را مشخص می کند. اما در صورتی که در مراحل اولیه بیماری باشید اشعه ایکس احتمالا تغییری در استخوان نشان نخواهد داد. با این حال تصویر می تواند اطلاعاتی درباره وضعیت کلی بیماری ارایه کند. همچنین می توان بررسی کرد که سطح و سرعت پیشرفت بیماری چطور است یا درمان روند مطلوبی دارد یا خیر.
2. ام آر آی: این روش از آهنربا و امواج رادیویی استفاده می کند تا یک تصویر سه بعدی از مفاصل ایجاد کند. این تکنولوژی به پزشک کمک می کند نشانه های فرسایش استخوان، التهاب بافت و تغییرات در اطراف بافت مفصل را متوجه شود. بطور معمول نتیجه ام آر آی بطور قابل اطمینانی تغییرات مفاصل را حتی در مراحل اولیه بیماری نشان می دهد.
3. سونوگرافی: سونوگرافی نیز مانند ام آر آی، سطح بیماری ها را تشخیص می دهد اما در لایه های زیرین بافت بدن. سونوگرافی اغلب روشی ارزان و در دسترس تر است. حتی گاهی پزشک در مطب خود دستگاه سونوگرافی دارد.

موقع تصویربرداری، لازم است که تا جای ممکن ثابت بمانید تا تکنسین بتواند تصاویر واضح و مناسب از مفاصل شما بگیرد. معمولا نتایج در ۲۴ ساعت آماده می شوند.

معیارهای تشخیص

بعد از مشخص شدن نتایج آزمایش و تصویربرداری پزشک از مجموعه ای از معیارها استفاده می کند که توسط دانشکده روماتولوژی آمریکا (ACR) و انجمن مقابله با روماتیسم اروپا (EULAR) طراحی شده اند. استاندارد معیار تشخیص روماتیسم مفصلی، معیار ACR-EULAR سال ۲۰۱۰ است. تحقیق که سال ۲۰۲۰ در ژورنال Clinical Medicine منتشر شد تایید کرد که این معیار هنوز برای تشخیص روماتیسم دقیق و معتبر است و همچنان استفاده از آن الزامی است.

چهار دسته در معیار ACR-EULAR وجود دارد. هر دسته نیز دستورالعمل امتیازی خود را دارد. مجموع امتیاز شش یا بیشتر تشخیص روماتیسم را نشان می دهد.

تعداد مفاصل دچار بیماری

این معیار تعداد مفصل هایی که آسیب دیده اند و بزرگ یا کوچک بودن آن ها را بررسی می کند. مفاصل بزرگ شامل شانه، آرنج، لگن، زانو و قوزک هستند. مفاصل کوچک شامل بندهای انگشت، انگشتان دست و پا و مچ است.

دسته بندی امتیاز بر اساس تعداد مفاصل درگیر بیماری
۱ مفصل بزرگ	۰
۲ – ۱۰ مفصل بزرگ	۱
۱ تا ۳ مفصل کوچک	۲
۴ تا ۱۰ مفصل کوچک	۳
۱۰ مفصل کوچک و/یا بزرگ یا بیشتر	۵

سرم شناسی

سرم شناسی یکی از آزمایش های خون است که به سطح فاکتور روماتوئید (RF) و آنتی بادی ضد پپتید سیترولینه حلقوی (Anti-CCP) امتیاز می دهد.

دسته بندی امتیاز بر اساس نتایج سرم شناسی
نتیجه RF و CCP منفی	0
میزان کم و مثبت RF یا CCP	2
میزان زیاد و مثبت RF یا CCP	3

واکنش دهنده های مرحله حاد

یک معیار دیگر برای آزمایش خون که به نتایج سطح CRP و ESR امتیاز می دهد.

دسته بندی امتیاز با توجه به سطح واکنش دهنده ها
نتایج با سطح طبیعی (عادی) CRP و ESR	۰
نتایج با سطح غیر طبیعی (غیر عادی) CRP و ESR	۱

مدت زمان علایم

امتیاز در این معیار بر اساس مدت زمانی است که علایم را دارید.

دسته بندی امتیاز بر اساس طول دوره بیماری
علایم را برای کمتر از ۶ هفته دارم.	۰
علایم را برای بیشتر از ۶ هفته دارم.	۱

اگر پزشک امتیاز ۶ یا بیشتر از آن برای شما حساب کند، ممکن است تشخیص روماتیسم مفصلی بدهد. این در صورتی است که قبلا احتمال ابتلا به بیماری های مشابه مانند پلی آرتریت ویروسی و آرتریت پسوریاتیک منتفی شده باشد.

مروری کوتاه

تشخیص زودهنگام روماتیسم می تواند روند پیشرفت بیماری را آرام یا متوقف کند و نتایج بلند مدت را بهبود بخشد. از آن جا که علایم روماتیسم مفصلی شبیه به علایم بیماری های دیگر است، تشخیص این بیماری سخت و پیچیده است. پزشک از مجموعه ای از آزمایش ها مانند آزمایش خون، معاینه بدنی و تصویربرداری استفاده می کند تا اختلالات دیگر را نفی کند و بطور رسمی روماتیسم مفاصل را تشخیص دهد.

اگر فکر می کنید که علایم روماتیسم مفصلی دارید یا در خطر ابتلا به آن هستید، در اولین فرصت برای معاینه و بررسی شرایط خود به پزشک مراجعه کنید. بررسی اجمالی تاریخچه پزشکی و معاینه پزشکی مختصر به پزشک مسیر درست را نشان می دهد. همچنین به او کمک می کند یا ابتلای شما به روماتیسم را رد کند یا برای انتخاب گام بعدی تصمیم بگیرد.

منبع: مقالات پزشکی Health.com