سرگیجه (Vertigo) یا احساس عدم ثبات هنگام ایستادن یا حرکت، تجربهای است که میتواند علل متعددی داشته باشد. اما چرا برخی افراد به طور خاص هنگام بستن چشمها دچار سرگیجه میشوند؟ این پدیده، که در نگاه اول عجیب به نظر میرسد، کلید درک پیچیدگی سیستم تعادلی بدن ماست. تعادل انسان متکی به هماهنگی بین سه سیستم کلیدی است: بینایی، گوش داخلی (دهلیزی)، و حس عمقی. وقتی چشمان خود را میبندیم، مغز مهمترین منبع اطلاعات خود، یعنی ورودی بصری، را از دست میدهد. در افرادی که سیستمهای دیگر تعادلشان دچار نقص جزئی است، این نقص با حذف بینایی آشکار شده و به شکل سرگیجه بروز میکند. این مطلب از سایت پزشک شهر به بررسی شایعترین دلایل پزشکی این وضعیت، از اختلالات گوش داخلی گرفته تا مسائل عصبی مرکزی، میپردازد تا درک بهتری از این پدیده رایج فراهم کند.
مجله سلامت پزشک شهر با ارائه مطالب، به شما در انتخاب بهترین راهکار برای سلامتی خود کمک میکند. اما فراموش نکنید که این اطلاعات صرفاً جهت آگاهی است و جایگزین نظر پزشک معالج شما نیست. برای تشخیص و جراحی باید به پزشک مراجعه کنید.
دلایل اصلی بروز سرگیجه
سرگیجه یکی از شایعترین شکایات بیماران است و میتواند از مشکلات ساده تا اختلالات پیچیدهی سیستم تعادلی بدن ناشی شود. مهمترین علل آن عبارتاند از:
- سرگیجه وضعیتی حملهای خوشخیم (BPPV): این نوع سرگیجه معمولاً بهصورت ناگهانی هنگام تغییر وضعیت سر ایجاد میشود. علت آن جابجایی کریستالهای ریز کلسیمی در گوش داخلی است که پیامهای اشتباهی به مغز ارسال میکنند و باعث احساس چرخش یا عدم تعادل میشوند.
- ضربه به سر: آسیبهای فیزیکی به سر میتوانند گوش داخلی یا مسیرهای عصبی مرتبط با تعادل را دچار اختلال کنند. گاهی حتی ضربههای خفیف نیز موجب بروز سرگیجه موقت یا ماندگار میشوند.
- نوریت وستیبولار: نوریت وستیبولار یا التهاب عصب تعادلی معمولاً به دنبال عفونتهای ویروسی رخ میدهد. این عصب وظیفه انتقال پیامهای مربوط به تعادل از گوش داخلی به مغز را بر عهده دارد. التهاب آن میتواند موجب سرگیجه شدید، تهوع و احساس ناپایداری شود.
- بیماری منیر: بیماری منیر یکی از اختلالات مزمن گوش داخلی است که با حملات سرگیجه، وزوز گوش و کاهش شنوایی همراه است. علت آن تجمع غیرطبیعی مایع در گوش داخلی است که تعادل را مختل میکند.
شایع ترین دلایل سرگیجه هنگام بستن چشمها
احساس سرگیجه در لحظهای که چشمها بسته میشوند، معمولاً نشانهای از اختلال در عملکرد سیستم تعادلی بدن، بهویژه گوش داخلی است. در ادامه مهمترین علل این نوع سرگیجه را بررسی میکنیم:
سرگیجه وضعیتی حملهای خوشخیم (BPPV)
این نوع سرگیجه شایعترین علت بروز احساس چرخش یا ناپایداری است. در حالت طبیعی، کریستالهای ریز کلسیمی در بخشی از گوش داخلی قرار دارند که مسئول کنترل تعادل است. اما زمانی که این کریستالها از محل اصلی خود جدا شده و وارد مجاری نیمدایرهای گوش شوند، پیامهای اشتباهی به مغز ارسال میشود و فرد دچار سرگیجه کوتاهمدت اما شدید میگردد.
در هنگام بستن چشمها، مغز از ورودی بینایی محروم میشود و تنها به اطلاعات گوش داخلی و حس عمقی تکیه دارد. اگر گوش داخلی دچار اختلال باشد، نبود دید سبب تشدید احساس سرگیجه میشود.
التهاب و عفونت گوش داخلی (لابیرنتیت و نوریت وستیبولار)
دو اختلال شایع دیگر که میتوانند باعث سرگیجه شوند، لابیرنتیت (التهاب ساختار گوش داخلی) و نوریت وستیبولار (التهاب عصب تعادلی) هستند. این دو معمولاً پس از عفونتهای ویروسی رخ میدهند و باعث اختلال در ارسال پیامهای تعادلی به مغز میشوند.
وقتی چشمها باز هستند، سیستم بینایی تا حدی این ناهماهنگی را جبران میکند. اما با بستن چشمها، منبع اصلی تعادل بصری از بین میرود و احساس چرخش یا بیثباتی بهوضوح افزایش مییابد.
اختلالات سیستم عصبی مرکزی
در برخی موارد، سرگیجه هنگام بستن چشمها میتواند ناشی از آسیب یا اختلال در بخشهایی از مغز باشد که تعادل بدن را تنظیم میکنند، مانند ساقه مغز یا مخچه.
پزشکان برای بررسی این موضوع از آزمون رومبرگ (Romberg Test) استفاده میکنند. در این تست، فرد باید با پاهای کنار هم بایستد و چشمها را ببندد. اگر تعادل از بین برود، احتمال وجود مشکل در سیستم عصبی مرکزی یا مسیرهای حسی بدن افزایش مییابد.
اضطراب و عوامل روانی
استرس، اضطراب و حملات پانیک نیز از علل کمتر شناختهشده اما مؤثر در ایجاد سرگیجه هستند. این شرایط باعث تنفس سریع (هایپرونتیلاسیون)، تغییر جریان خون مغز و افزایش حساسیت سیستم عصبی میشوند.
در چنین وضعیتی، بستن چشمها میتواند حس ناپایداری و سرگیجه را تشدید کند، زیرا ذهن در شرایط اضطراب به دنبال کنترل محیط است و حذف ورودی بصری این کنترل را دشوارتر میسازد.
سایر دلایل احتمالی
- میگرن دهلیزی: نوعی از میگرن است که بدون وجود سردرد نیز میتواند سرگیجه ایجاد کند. برخی بیماران گزارش میدهند که با بستن یا باز کردن چشمها، شدت سرگیجه تغییر میکند.
- داروها: مصرف برخی داروها مانند ضدافسردگیها، داروهای ضد اضطراب یا داروهای فشار خون ممکن است تعادل بدن را مختل کند.
- اختلال در حس عمقی: در بیماریهایی مانند نوروپاتی یا در نتیجه کمبود برخی ویتامینها، مغز در دریافت اطلاعات از اندامها دچار مشکل میشود. در نتیجه فرد بیش از حد به بینایی وابسته میشود و با بستن چشمها، احساس سرگیجه یا افت تعادل آشکارتر میگردد.
سرگیجه هنگام بستن چشمها معمولاً نشانهای از اختلال در عملکرد سیستم تعادلی بدن است، بهویژه در گوش داخلی یا مسیرهای عصبی مربوط به آن. در بیشتر موارد، این مشکل خوشخیم و قابل درمان است، اما اگر همراه با علائم دیگری مانند دوبینی، ضعف عضلانی یا بیحسی باشد، مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا گوش و حلق و بینی ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
سرگیجه هنگام بستن چشم، اگر به صورت مکرر، شدید، یا همراه با علائم زیر باشد، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارد:
- سرگیجه همراه با سردرد شدید یا ناگهانی.
- ضعف یا بیحسی در صورت، دست یا پا.
- از دست دادن شنوایی یا وزوز گوش جدید.
- مشکل در صحبت کردن یا راه رفتن.
- دوبینی یا از دست دادن بینایی.
- عدم بهبودی یا بدتر شدن علائم در طول زمان.
پزشک متخصص (معمولاً متخصص گوش و حلق و بینی، متخصص مغز و اعصاب در شیراز یا متخصص تعادل) با انجام معاینات فیزیکی، از جمله مانورهای تشخیصی مانند تست رومبرگ و در صورت لزوم، تصویربرداری یا آزمایشهای شنوایی و تعادل، میتواند علت دقیق مشکل را تشخیص داده و درمان مناسب را آغاز کند.
جمع بندی
سرگیجه هنگام بستن چشمها پدیدهای است که به وضوح نشان میدهد بدن برای حفظ تعادل کامل تا چه حد به اطلاعات بینایی وابسته است. در غیاب این ورودی حیاتی، ضعفهای موجود در سایر سیستمهای تعادلی، به ویژه سیستم دهلیزی گوش داخلی، آشکار میشوند. شایعترین دلیل این حالت، جابجایی کریستالهای گوش (BPPV) است که معمولاً با مانورهای ساده قابل درمان است. با این حال، نباید از دلایل کمتر شایع مانند التهابات گوش داخلی یا مشکلات عصبی مرکزی غافل شد. از آنجایی که سرگیجه میتواند نشانهای از یک بیماری زمینهای باشد، پیگیری این علامت توسط متخصص ضروری است. تشخیص دقیق توسط پزشک، کلید اصلی برای انتخاب درمان مناسب و بهبود کیفیت زندگی است.
منبع:
