بارداری، دورانی پر از تغییرات و شگفتی‌هاست، اما گاهی اوقات ممکن است با چالش‌هایی نیز همراه باشد. یکی از این چالش‌ها، بروز هماتوم در بارداری است. هماتوم که به تجمع خون در خارج از رگ‌های خونی اطلاق می‌شود، می‌تواند در نواحی مختلف رحم و اطراف آن در دوران بارداری رخ دهد و نگرانی‌هایی را برای مادر ایجاد کند. درک هماتوم در بارداری چیست، علل، علائم، نحوه تشخیص و رویکردهای درمانی آن، برای مدیریت صحیح و کاهش اضطراب مادران باردار اهمیت زیادی دارد.
مجله سلامت پزشک شهر با ارائه مطالب، به شما در انتخاب بهترین راهکار برای سلامتی خود کمک می‌کند. اما فراموش نکنید که این اطلاعات صرفا جهت آگاهی است و جایگزین نظر پزشک معالج شما نیست. برای تشخیص و جراحی باید به پزشک مراجعه کنید.
هماتوم در بارداری چیست؟
هماتوم در بارداری یا همان خونریزی ساب کوریونیک یک اتفاق ناراحت‌کننده است که برخی زنان باردار با آن روبرو می‌شوند. در زبان پزشکی، "هما" به معنای خون و "توما" به معنای ورم است، بنابراین هماتوم یعنی وضعیتی که در آن خون به جای رگ‌های خونی درون بافت جمع می‌شود.
این نوع خونریزی ممکن است بین کوریون (پوششی که جنین را درون رحم محافظت می‌کند) تشکیل شود و در حدود 3 درصد از تمام بارداری‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، به این معنا که تقریباً هر 100 زن باردار، 3 نفر این وضعیت را تجربه می‌کنند. این عارضه، یکی از شایع‌ترین علل خونریزی در سه ماهه‌ای اول بارداری می‌باشد.
هماتوم در بارداری خطرناک است؟
بله، هماتوم در بارداری می‌تواند خطرناک باشد، اما شدت خطر بستگی به نوع، اندازه، محل قرارگیری و سن بارداری دارد. در ادامه، به‌طور خلاصه توضیح می‌دهم:
چه زمانی خطرناک نیست؟
- اگر هماتوم کوچک باشد و در اوایل بارداری (سه‌ماهه اول) تشخیص داده شود.
- در بسیاری از موارد، بدن آن را خودبه‌خود جذب می‌کند و بارداری به‌صورت طبیعی ادامه می‌یابد.
- بدون درد شدید یا خونریزی زیاد باشد.
علل بروز هماتوم در بارداری چیست؟
هماتوم بارداری معمولاً زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارور شده در هنگام لانه‌گزینی به‌درستی به دیواره رحم نچسبد یا بخشی از آن از جدار رحم جدا شود. این جداشدگی می‌تواند باعث نشت خون و ایجاد هماتوم شود. در کنار این علت اصلی، عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به هماتوم بارداری را افزایش دهند:
- ناهنجاری‌های ساختاری رحم مانند شکل غیرطبیعی رحم یا وجود فیبروم
- سابقه سقط جنین مکرر که می‌تواند دیواره رحم را ضعیف یا آسیب‌پذیر کرده باشد
- عفونت‌های لگنی مزمن که منجر به التهاب و آسیب بافتی می‌شوند
- وارد آمدن ضربه به شکم مادر در اثر تصادف، افتادن یا برخورد شدید
- مصرف مواد مخدر محرک مانند کوکائین یا مت‌آمفتامین که باعث گشاد شدن غیرطبیعی عروق می‌شوند
- اختلالات انعقادی یا لخته شدن خون که مانع عملکرد طبیعی خون در دوران بارداری می‌شوند
- پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری) که با فشار خون بالا و اختلال در عملکرد کلیه یا کبد همراه است
- بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت فیزیکی شدید
- زخم‌های باقیمانده از کورتاژ یا جراحی‌های رحم در گذشته
شناسایی این عوامل می‌تواند به پیشگیری یا کنترل بهتر این عارضه کمک کند. در صورت وجود هر یک از این شرایط، پیگیری منظم با پزشک متخصص ضروری است.
علائم هماتوم در بارداری
هماتوم بارداری ممکن است با نشانه‌های مختلفی بروز کند که شدت آن‌ها بسته به اندازه هماتوم و محل آن متفاوت است. در زیر به برخی از شایع‌ترین علائم این وضعیت اشاره شده است:
- لکه‌بینی یا ترشحات خونی سبک
- خونریزی واژینال با شدت‌های مختلف، که گاهی همراه با لخته نیز می‌باشد
- درد یا گرفتگی در ناحیه لگن، به‌ویژه زمانی که میزان خونریزی زیاد است
- احساس سرگیجه یا ضعف
در مواردی، خونریزی ناشی از هماتوم ساب‌کوریونیک می‌تواند خفیف و گذرا باشد، اما گاهی نیز به‌صورت شدید و نگران‌کننده ظاهر می‌شود. با این حال، همه زنان علائم مشخصی را تجربه نمی‌کنند. در برخی موارد، این وضعیت بدون هیچ نشانه‌ای است و تنها از طریق سونوگرافی یا معاینه معمول توسط پزشک تشخیص داده می‌شود.
عوامل خطر ابتلا به هماتوم در بارداری
برخی شرایط و ویژگی‌های فردی می‌توانند احتمال بروز هماتوم در دوران بارداری را افزایش دهند. مهمترین عوامل خطر عبارت‌اند از:
- لقاح مصنوعی (IVF): پژوهش‌ها نشان داده‌اند که زنانی که از روش‌های کمک باروری مانند IVF یا انتقال جنین منجمد شده استفاده کرده‌اند، بیشتر در معرض خطر تشکیل هماتوم در بارداری هستند. این موضوع ممکن است به دلیل حساسیت بالاتر رحم یا تفاوت در روند لانه‌گزینی باشد.
- سن مادر: بارداری در سنین بالا، به‌ویژه در زنان بالای 35 سال، یکی از فاکتورهای مهم در افزایش احتمال هماتوم جفت است. با افزایش سن، رگ‌های خونی رحم ممکن است ضعیف‌تر شوند یا واکنش متفاوتی به بارداری داشته باشند.
توجه به این عوامل خطر می‌تواند به شناسایی زودهنگام و کنترل بهتر این عارضه کمک کند. زنانی که در یکی از این گروه‌ها قرار دارند، بهتر است تحت نظر دقیق‌تری از سوی پزشک قرار بگیرند.
چه زمانی باید برای هماتوم بارداری به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در دوران بارداری با هر یک از علائم زیر مواجه شدید، فوراً با پزشک یا ماما تماس بگیرید یا به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- درد ناگهانی و شدید در ناحیه شکم یا لگن
- احساس سرگیجه شدید، سبکی سر یا نزدیک بودن به غش کردن
- بروز علائم غیرعادی واژینال مانند خارش، سوزش، درد یا ترشحات غیرمعمول
- تب بالا که می‌تواند نشانه وجود عفونت باشد
دفع بافت از واژن؛ در این شرایط، توصیه می‌شود بافت را نگه دارید و در اسرع وقت برای بررسی به پزشک تحویل دهید
پیگیری سریع در این موارد می‌تواند از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کند و سلامت مادر و جنین را حفظ نماید. هیچ‌گاه علائم غیرعادی را نادیده نگیرید، حتی اگر شدت آن‌ها کم باشد.
روش های تشخیص هماتوم در دوران بارداری
برای تشخیص هماتوم ساب‌کوریونیک یا هماتوم جفتی، سونوگرافی (به‌ویژه سونوگرافی ترانس‌واژینال) دقیق‌ترین و رایج‌ترین ابزار است. اگر مادر باردار علائمی مانند خونریزی، درد شکمی یا لکه‌بینی داشته باشد، پزشک به‌منظور بررسی منبع خونریزی، این آزمایش تصویربرداری را تجویز می‌کند.
در برخی موارد، هماتوم بدون هیچ علامتی شکل می‌گیرد و به‌صورت اتفاقی در زمان انجام سونوگرافی‌های روتین سه‌ماهه اول شناسایی می‌شود. به همین دلیل، انجام سونوگرافی در اوایل بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای تشخیص به‌موقع و پیگیری تخصصی، مراجعه به پزشک فوق‌تخصص زنان و زایمان ضروری است. این متخصصان می‌توانند بر اساس اندازه، محل و شدت هماتوم، نوع مراقبت‌های لازم را مشخص کنند.
درمان هماتوم بارداری
درمان هماتوم بارداری بیشتر به مدیریت صحیح و مراقبت‌های دقیق وابسته است تا مداخله‌های دارویی یا جراحی. هدف اصلی، پیشگیری از پیشرفت هماتوم و حفظ سلامت جنین و مادر است. در ادامه، روش‌های درمان و مراقبت را براساس مرحله بارداری بررسی می‌کنیم:
درمان هماتوم قبل از هفته 20 بارداری
اگر هماتوم در سه‌ماهه اول یا اوایل سه‌ماهه دوم شناسایی شود، پزشک اقدامات محافظه‌کارانه‌ای توصیه می‌کند:
- کاهش فعالیت‌های بدنی (پرهیز از ورزش و بلند کردن اجسام سنگین)
- خودداری از مسافرت‌های غیرضروری
- استراحت نسبی یا مطلق در منزل
- پرهیز از روابط جنسی
- در صورت وجود خونریزی یا انقباضات مشکوک، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد.
- انجام سونوگرافی‌های منظم برای بررسی اندازه و تغییرات هماتوم
درمان هماتوم بعد از هفته 20 بارداری
در این مرحله از بارداری، هماتوم ممکن است نشانه‌ای از خطر زایمان زودرس باشد. در این شرایط، پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- آموزش در مورد علائم زایمان زودرس
- تجویز گلوبولین ایمنی ضد Rh (در صورت ناسازگاری Rh مادر و جنین)
- سونوگرافی ماهانه یا بیشتر برای بررسی رشد جنین و وضعیت جفت
- در صورت خونریزی پس از هفته 24، بستری فوری در بیمارستان برای پایش مادر و جنین
- آغاز درمان زایمان زودرس در صورت شروع انقباضات
آیا درمان خانگی هماتوم در بارداری امکان پذیر است؟
خیر. هیچ درمان خانگی مؤثر یا بی‌خطری برای هماتوم وجود ندارد. هرگونه اقدام بدون نظر پزشک ممکن است خطرناک باشد. تنها با پیروی از توصیه‌های پزشک و انجام سونوگرافی‌های منظم می‌توان هماتوم را کنترل و عوارض آن را کاهش داد.
وضعیت دفع لخته خون یا خونریزی هماتوم
- هماتوم‌های کوچک معمولاً به‌صورت طبیعی و بدون مداخله پزشکی برطرف می‌شوند.
- در مواردی که لخته خون به‌صورت ناگهانی دفع شود، ممکن است با خونریزی شدید و لخته‌های قابل مشاهده همراه باشد.
- هماتوم‌های بزرگ یا پایدار گاهی نیاز به مداخله‌های تخصصی مانند بستری، دارودرمانی یا حتی مداخلات جراحی دارند.
درمان هماتوم بارداری به شدت و محل هماتوم، زمان بروز آن و وضعیت سلامت مادر و جنین بستگی دارد. رعایت استراحت، کاهش فعالیت، پیگیری پزشکی منظم و اجتناب از عوامل تشدیدکننده، مؤثرترین راهکارها برای مدیریت این عارضه هستند. هرگونه تصمیم در مورد درمان باید زیر نظر پزشک متخصص زنان انجام شود.
خطرات و عوارض هماتوم بارداری
هماتوم در دوران بارداری، بسته به نوع، محل، اندازه و زمان بروز آن، می‌تواند بدون عارضه برطرف شود یا در مواردی با خطراتی جدی همراه باشد. در ادامه به مهمترین عوارض احتمالی هماتوم جفتی یا ساب‌کوریونیک اشاره می‌کنیم:
خونریزی شدید واژینال
یکی از شایع‌ترین پیامدهای هماتوم، خونریزی واژینال است که بسته به شدت آن، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان یا حتی تزریق خون داشته باشد. خونریزی زیاد می‌تواند موجب کم‌خونی مادر و اختلال در خون‌رسانی به جنین شود.
سقط جنین
در مواردی که هماتوم به‌خصوص در اوایل بارداری بسیار بزرگ باشد یا جفت را از دیواره رحم جدا کند، می‌تواند به از دست دادن بارداری منجر شود. این خطر بیشتر در هماتوم‌هایی دیده می‌شود که در سونوگرافی با رشد فزاینده همراه هستند.
درد شکمی و لگنی
وجود هماتوم ممکن است باعث ایجاد دردهای تیز یا مبهم در ناحیه شکم، لگن یا پشت شود. گاهی این دردها با انقباضات رحم همراه است و نیاز به بررسی فوری دارد.
زایمان زودرس
هماتوم‌هایی که در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری ایجاد می‌شوند، می‌توانند با تحریک رحم به انقباض، زایمان زودرس را به دنبال داشته باشند. این موضوع ممکن است سلامت نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به نیاز به مراقبت ویژه پس از تولد شود.
جدا شدن جفت (Abruptio Placentae)
در موارد شدید، هماتوم می‌تواند موجب جدا شدن ناگهانی جفت از رحم شود. این عارضه بسیار خطرناک بوده و ممکن است باعث خونریزی شدید و کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین گردد.
پارگی زودرس کیسه آب
برخی هماتوم‌ها ممکن است باعث ضعیف شدن غشاهای کیسه آمنیوتیک شده و منجر به پارگی زودهنگام کیسه آب شوند، که به نوبه خود خطر زایمان زودرس و عفونت را افزایش می‌دهد.
اگرچه در بسیاری از موارد هماتوم‌های بارداری بدون نیاز به درمان خاصی خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما نظارت منظم پزشکی و پایش وضعیت جنین و مادر ضروری است. تشخیص زودهنگام و ارزیابی دقیق توسط بهترین دکتر مراقبت بارداری و زایمان در شیراز می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض جدی جلوگیری کند.
نکات مهم
- تغذیه: رژیم غذایی سالم و مغذی برای حمایت از سلامت کلی مادر و جنین ضروری است.
- کاهش استرس: استرس می‌تواند بر بارداری تأثیر بگذارد، بنابراین مدیریت استرس اهمیت دارد.
- پیروی از دستورات پزشک: مهمترین گام، پیروی دقیق از تمامی توصیه‌ها و دستورالعمل‌های بهترین متخصص زنان و زایمان در شیراز است.
جمع بندی
هماتوم در بارداری به تجمع خون در اطراف رحم اشاره دارد که می‌تواند از طریق سونوگرافی تشخیص داده شود. در حالی که خونریزی واژینال شایع‌ترین علامت آن است، بسیاری از هماتوم‌ها بدون علامت هستند و خودبه‌خود برطرف می‌شوند. مراجعه زودهنگام به پزشک در صورت مشاهده هرگونه علامت و پیروی دقیق از دستورالعمل‌های پزشکی، کلید مدیریت موفق هماتوم و حفظ سلامت مادر و جنین در دوران بارداری است.
